Yılmaz Gruda - Bektaşi Fıkraları

Bildiğiniz gibi, Türk toplumunda halkın yarattığı en belirgin/hiç dilden düşürülmeyen tiplerden biri de, kuşkusuz Bektaşî'dir.! Ne ki, bu ilginç tipi, enine-boyuna irdelemek bağlamında, bilgi dağarım yeterli düzeyde olmadığı için; sözü, bu yönde oylumlu irdelemeler yaparak, sonuçlarını Türk Edebiyatında Bektaşî Fıkraları başlığı altında yorumlayan Prof. Dr. Dursun Yıldırım'dan yaptığım -kimi sözcüklerini günümüze aktardığım- alıntılara bırakıyorum:

*

''Bektaşî denince, başında on iki dilimli kavuğu, gözleri ışıldayan, bıyıkları sakalına karışmış, güleç yüzlü, zeki bakışlı, boynunda teslim taşı, belinde kuşağı, üstünde kaftanı ve yola çıkacakmış gibi boynuna sofrasını asmış, koluna kabını, omzuna borusunu takmış, eline baltasını almış bir insan canlanır gözümüzün önünde.!

Ne ki, Bektaşî, dinî bir yaklaşım içinde ortaya çıktığı için, kendisini belirleyen bu dış görünümü, her ne kadar bir din adamı görüntüsünü taşıyorsa da, herhangi bir yaklaşım doğrultusunda, din yayıcılığını üstüne almamıştır. Aksine, Türk toplumunda Müslümanlığı hangi biçimde olursa olsun, yalan-yanlış yorumlayanlara karşı mücadele eden, onları uyandırmaya çalışan bir tiptir.! Bektaşî, toplumdaki olayları eleştirirken, insanlara doğruyu, iyiyi, güzeli öğretmeyi ve düşündürmeyi amaç edinmiştir. Onun sözlerindeki inceliği ve anlamı kavramaktan âciz olanlar, kendisini çoğu zaman zındıklıkla suçlamışlardır. Oysa, Bektaşî, Tanrı'ya ve onun yasalarına içtenlikle inanmış bir kişidir. Onun için Tanrı, korkulacak bir varlık değildir. Tanrı ile olan ilişkisi, âşık-mâşuk çerçevesindedir. 'Tekellüfüz' konuşmaları, dünyadaki adaletsizliklerin, haksızlıkların hesabını sorması/sorguya çekmesi, sevgiliye sitem etme sınırlarını aşmayan serzenişlerdir. Dikkat edilirse, bu türden konuşmalarla eleştirilen/sorgusu yapılan Tanrı'nın adaletsizliği değil; Tanrı'nın huzurunda insanların yaptıkları adaletsizliklerin, haksızlıkların şikâyet edildiği kolayca anlaşılır.. Bektaşî, dünyadaki haksızlıkları, adaletsizlikleri, eşitsizlikleri 'Kader'e bağlayıp, 'alın yazısı' diye sineye çeken yaklaşıma da tahammül edemez.! Halkı, bu yaklaşım/düşünce ile kandırmaya çalışan ve böylece, kendi çıkarlarını her şeyden üstün tutmak isteyenleri şiddetle eleştirir. Onların, halkın gözünden kaçırmaya çalıştıkları gerçekleri, kadderin arkasına gizledikleri haksızlıkları, adaletsizlikleri ortaya çıkarır, halkın önünde riyakârlıklarını yüzlerine vurur.! Bu yaklaşımda olanlar, onun önünde her zaman yenilgiye uğramaktan kurtulamazlar.!

Zeki, bilgili, hazırcevap, nüktedan bir insan olan Bektaşî'nin, ağzı içkili; küfürlü, çekinmeden açık-saçık konuşması, sarhoş görünümü/davranışı, anlatılmak istenen gerçeklerin ortaya çıkması için, halkın yaratıcı zekâsının yüklediği bir olgudur. Bu bağlamda, bir önemli olgu da, halk, yalınkat söylersek, tez ve karşı-tez çatışmasını temel alan tiyatro kavramını, kendi anlayışı içinde biçimlendirmeye çalışmış; kendi sesi, gücü, sağduyusu, aklı ve zekâsını ortaya koymak üzere, başrolü Bektaşî'ye vermiştir.!''

*

Prof. Dr. Dursun Yıldırım

*

Kalıcı ''hisse''ler.!

*

Yılmaz Gruda, İstanbul, 2011 (Sayfa: 9-12)

*

TEBELLEŞ ET.! * Nasılsa kader güldü; elime biraz para geçti: Hemeninden bir şişe malûm, bir de koyun ciğeri.! Tuttum evin yolunu, kafamda sofranın hayali.! Birden iri yarı bir it, saldırıp kaptı ciğeri.! Peşinden koşacak güç nerde.? Nevale uçtu gitti.! Öfke topuğumda, döndüm hemen yine Tanrı'ya: ''Fakir-fukaranın aşını-rızkını yiyen itleri, Yaratıp yaratıp, tebelleş et bakalım dünyaya.!'' (Sayfa: 16) * KİM BİLMEZ.! * Hoca bu.! Yine çıkmış minberine caminin: ''Ey cemaat.!'' diyor. ''Bir yer vardır ki, fakir-zengin, Genç-ihtiyar, kadın-erkek, dertli-gamlı; kim girse, Çıkar güleç, mutlu; deyin bana, orası nere.?'' ''Kim bilmez ki Hoca Efendi.!'' dedim. ''Meyhane.!'' (Sayfa: 19) * KEREM.! * Bir yelkenli gemideyiz; birden bir fırtına koptu.! Ha battı, ha batıyor gemi.! Aldı beni bir korku.! Gençten bir yolcu, hemen koşup, teselliye oturdu: ''Bir şey olmaz.! Sakın korkma.! Allah kerimdir, geçer bu.!'' ''Doğru.!'' dedim. ''İşte ben de kereminden korkuyorum ya.! Bizimle enfes bir ziyafet çekebilir balıklara.!'' (Sayfa: 21) * CEBİ BOŞ.! * Bir gün hamama gittim: şöyle enine boyuna bir paklandım.! Giyindim, kuşandım; parayı çıkarmak için cebe el attım: Yerinde yok.! Orama, burama baktım; bir türlü bulamadım.! Sonra aklıma düştü, gece meyhanede rakıya kaptırdım.! Rezalet.! Para yok desem, hamamcı yakamı hiç bırakır mı.? ''Hey Tanrım.!'' dedim. ''Ya bir kuruş gönder ya da yık şu hamamı.!'' Ben duayı bitirdim bitirmedim; bir zelzele kopmasın mı.? Hemen kaçtım.! İki adım; Baktım adamın biri çökmüş duaya: ''Yarabbi.! Yirmi bin kuruş ihsan et, onca borcum için bana.!'' Hemen sarstım: ''Kes şu duayı.!'' dedim. ''Bugünlerde yok parası.! Bir kuruş için hamam yıktı; şimdi yıktıracaksın dünyayı.!'' (Sayfa: 23) * Dilek * Bir gün ziyâde sıkıştım paradan-puldan yana.! Kahra bak.! Sofra da bomboş duruyor karşımda.! Herkeslerin durumu malûm: Bir lokma, bir hırka.! Camiye gidip, oturdum cemaatle duaya: ''Tanrım'' dedim, ''Öyle bir para ihsan et ki bana: Sofrayı donatıp, bir dem tutayım doya doya.!'' Birden küt diye, çıkışmaz mı yanımdaki softa.! ''Behey dinsiz-imansız, bak şu ettiğin duaya.! Utanmıyor musun para istemeye rakıya.?'' Şeytan, ''Bir bir say şunun günahlarını.!'' diyor ya; ''Hadi, boş ver'' deyip, bir sual indirdim softaya: ''De bakalım.!'' dedim. ''Sen ne istiyorsun Tanrı'dan.?'' Nasılsa lâfı uzatmadan gürüldedi: ''İman.!'' ''Ee.!'' dedim. ''Herkes, kendinde olmayanı ister Tanrı'dan.!'' (Sayfa: 27)

*

Mahya

*

Bizim cami imamı,

---her Cuma höykürür minberde:

''Kulak tutun.! Hangi organınız vebal işlemişse;

Ona mutlaka kandil asılacak mahşer gününde.!''

Bir Cuma dayanamadım,

---sordum imam efendiye:

''Tek kandil mi asılacak'' dedim,

---''bütün veballere.?''

Höykürdü: ''Her vebal için, ayrı kandil asılacak.!''

''Desenize'' dedim;

---''cümlemize mahya kurulacak.!'' (Sayfa: 40)

*

Kul

*

Mısır'daki Dergâh'a bir merak saldım,

---düştüm yola.

Varmaya vardım da;

---yorgunluktan çöktüm kapısına.

Bir de baktım, geçiyor altın revnaklı bir araba.

İçinde benim yaşımda bir adam: Burnu havada.!

Bir geçene sordum:

''Kim o kasıntı.? Hidiv mi ola.?''

''Hayır.!'' dedi. ''Hidiv sarayında.

---Bu Hidiv'in kulu.!''

Bastı mı bana bir al öfke.!

Hemen döndüm Tanrı'ya:

''Aklım ermiyor düzenine.! Yapılacak iş mi bu.?

Bir o Hidiv'in kuluna bak; bir de kendi kuluna.!'' (Sayfa: 42)

*

Ağıt

*

Nedir bu ey Yüce Tanrım.?

Ramazan geldi mi, ben yandım.!

İşte yine ''Oruç yedin.!'' diye götürdüler Kadı'ya.

Kadı efendi höykürdü durdu.

Ben tuttum ağıt yaktım:

''Efendi, on bir ay boyunca ben aç yatar,

---aç kalkarım.!

Bu tuzu kurular hiç sormaz,

---nerede, nasıl yaşarım.?

Ama bir gün olsun, karnımı doyursam,

---hapsi boylarım.!'' (Sayfa: 43)

*

Sakız

*

İpsiz-sapsız bir molla geçti karşıma:

''Helada sakız çiğnemek günah mıdır.?''

''Günah değil.!'' dedim. ''Sen yine de çiğneme.!

Görenler bir halt yediğini sanır.!'' (Sayfa: 50)

*

KISA YOL

*

Dertleri benim ya; softalar dikildi karşıma yine:

''Erenler, Ramazan'ı nasıl çıkardın.?''

---dediler dik dik.!

''Otuz kişi toplandık'' dedim.

''Bir günde çıkarıverdik.!'' (Sayfa: 66)

*

Cimri

*

Durup baktım: Güzel mi güzel bir su akıyor.

Adamın biri kıyıda, soğan-ekmek yiyor.!

''Çok şükür Yarabbi.!'' demesin mi bitirince.!

''İşte.!'' dedim. ''Soğan-ekmeğe şükrede ede:

Tanrı'yı fena alıştırdınız cimriliğe.!'' (Sayfa: 67)

*

Cümbüş

*

Yaktım çubuğu, oturdum Dergâh eşiğine.

Baktım, bir cenaze geliyor.! Sordum birine:

''Kimdir bu.?'' dedim.

''Tamburi Esat efendi.!'' dedi.

Bir cenaze daha.!

Cevap: ''Udî Veli efendi.!''

Al bir daha.! Soruma:

''Gazelhan Ali efendi.!''

Derken, katıldı Darbukacı Hamdi hey'ete:

''Yahey.!'' dedim.

''Bu akşam cümbüş var ahirette.!'' (Sayfa: 69)

*

MEŞGUL ETME.!

*

Camideyim.! Yanımda zayıf, hastalıklı bir adam:

Tuttu saydı, ne kadar âzası varsa, ayrı ayrı.!

Şifâlar niyaz etti, her biri için, ayrı ayrı.!

Duramadım: ''Meşgul etme Tanrı'yı.!'' dedim.

''Be adam.!

Dünya kadar işi var.! Seni tamir edene kadar;

Oturur; senin yerine daha yenisini yapar.!'' (Sayfa: 101)

Fırat Cewerî - Mîr Celadet Bedirhanın Evinde, Kürtçeden Çeviren: Abdullah Koçal

Arka Kapak:
*
Mîr Celadet Bedirhan'ın Evinde
*
Doksanlı yıllarda Fırat Cewerî, Nûdem dergisi yoluyla ve Hawar dergisinin yeniden yayınlanmasıyla birlikte, neredeyse unutulmuş olan büyük Kürt aydını Celadet Ali Bedirhan'ı yeniden görünür hale getirdi. Yeni nesillerin onu tanımasına vesile oldu. Cewerî, modern roman formuyla yazılan bu eserinde Rewşen hanımın evine misafir olur ve Mîr Celadet Bedirhan ile derin ve çok yönlü hayali bir sohbete girişir. Düş ve gerçeğin gölgesinde, Mîr Celadet Bedirhan'ın yüzyıla yayılan portresi yavaş yavaş görünür hale gelirken, geride edebi bir tat, kadim sorulara cevaplar bırakır..

''Çıkardığınız dergiye HAWAR (İmdat) dediniz. Nedir şu Hawar meselesi.?
- Hawar bilginin sesidir.
- Peki bilgi nedir.?
- Kendini tanımaktır.
- Kendini tanımak.?
- Kendini tanımak kurtuluşun ve huzurun yolunu açar. Kendini tanıyan, kendini tanıta da bilir.
- Hawar'ın en büyük işlevi ne olacak.?
- Hawar'ımız evvela dilimizin varlığını kabul ettirecek.
- Neden peki.?
- Zira dil, var olmanın ilk şartıdır.'' (Sayfa: 9)

''Efendiler.! Yalandan bir 'finfon' öğrenebilmek için onca yıl yabancı lisan öğrenmeye çalıştınız ve dahi çalışmaktasınız. Yahu ayıptır günahtır, ya kendi dilinizi öğrenin ya da Kürdüz demeyin. Kürtçesiz Kürtlük size pek bir şeref kazandırmadığı gibi bizim için de yüzkarası oluyorsunuz.''

*

Mîr Celadet Bedirhan (Sayfa: 16)

*

''..yalnızca öğrenmek de kâfi değil; öğretmemiz da lazım. Kürtçe okuyup yazmayı bilen her bireyin bunu öğretmesi elzemdir. Bilen Kürd'e şu düşüyor; yanında yoksa bile Kürtçe bilmeyen birini arayıp bulacak, bildiklerini ona öğretecek. Birilerinin fedakarlığı sayesinde öğrenmek, öğrenmenin kendisi kadar güzel; hatta ondan daha güzel ve de onurlu bir şeydir. Şöyle diyelim; öğrenmek bir şeyleri toplayıp almaksa öğretmek de bahşetmek, hediye vermektir. Zaten Kürtler cömertlikleriyle meşhurdur.'' (Sayfa: 18)
*
''Diller de diğer canlılar gibi doğar, büyür ve ölürler. Bazı ölü dillerin hakikaten ocağı sönmüş, onlardan geriye hiçbir şey kalmamıştır. Bazılarından geriye kıymetli eserler, değerli kitaplar kalmıştır. Lakin konuşulmadıkları için ölü kabul edilir onlar.'' (Sayfa: 21)

*
''Rusya'da Eliezer Ben Yehuda isimli bir Yahudi genci vardı. Bu genç, kendi halkının diğer milletlerden daha kötü bir halde olduğunu görüyordu. Yahudilerin ne vatanları ne de devletleri vardı; üstelik konuştukları dil bile kendilerinin değildi. Bu delikanlı kararını verdi; Yahudiler ataları İsrail'in toprağına dönüp kendi dillerini konuşmalıydılar. O dil de İbraniceydi. (..) Bizzat halkı karşı çıkıyordu kendisine, delirmiş bu adam, diyorlardı. Ne var ki Yehuda onlara kulak asmaksızın şaheserini oluşturmak adına büyük bir iradeyle, üstelik bir başına mücadele ediyordu. Kendi dilsiz halkını bir dile kavuşturmayı kafasına koymuştu.
Eliezer 1881'de hocasının kızıyla evlenerek Filistin'e geçti. Artık bir ailesi vardı ve bu da inşa etmenin başlangıcıydı. Yehuda yol boyunca karısına dili anlattı; Filistin'e vardıklarında kadın birkaç İbranice kelime biliyordu.
Ata yurtlarına vardıklarında Yehuda, karısına; bundan sonra yalnızca İbranice konuşacağız, dedi. (..) Kadın pek az İbranice biliyordu. Ne yapıp ne ettiyse de kocasını bu karardan vazgeçiremedi. Çiftin çocukları büyüyünceye dek başka bir dil bilmediklerinden halk arasında dilsiz kabul ediliyorlardı. (..) Ne var ki o dilsizlik sayesinde Yahudi halkı dilsel bağımsızlığını kazandı. (..) Yehuda'yla ailesi yoksulluk içinde yaşıyordu. Lakin dert değildi onlar için. Büyük idealler büyük fedakarlıklar ister; zira halk, büyük fikirleri bir anda kabullenemez. Yehuda kuru ekmek yese de ailesinin İbranice konuştuğunu gördükçe inanın dünyanın en mutlu insanı oluyordu. (..) Derken hem gazeteyi çıkardı hem de okur buldu Yehuda. Sonra bazı Yahudi okullarında İbranice okutmaya başladılar.

Yehuda bir yandan sözlük hazırlıyordu. İhtiyaç duyduğunda yeni kelimeler türetiyordu. İbranice Yahudiler arasında yayılmaya başlamıştı. Eliezer Ben Yehuda 1922^de öldüğü vakit, 30-40 yıl önce ölmek üzere olan İbranice, bir halkın dili olmuş durumdaydı. Aynı dil bugünün Filistin'inde Arapça ve İngilizceyle birlikte resmiyet kazanmış halde.'' (Sayfa: 22-24)
*
Mîr Celadet Bedirhan

*

''- Celadet Ali Bedirhan: (..) Milletler ve devletler ittifak sayesinde yükselip nifak yüzünden hiçlik çukuruna düşmüşlerdir. Bu sebeple varlık ittifakta, yokluk nifaktadır diyebiliriz.
Birliğin gücünü sellerde apaçık görebiliriz.
- Nasıl yani.?
- Sel dediğimiz olay yağmur damlalarının ittifakından başka bir şey değildir.
O damlalar yeryüzüne ayrı ayrı düştüklerinde toprak tarafından yutulur, kaybolup giderler. Ne var ki bir araya geldiklerinde o zayıf katrelerden kocaman dalgalar çıkar. Yağmur damlalarının gücü birliklerinde tezahür eder.
Yağmuru yutan toprak ellerinde ir oyuncağa dönüşür, toprağa galebe çalmıştır onlar. Sel, alay edercesine toprağın kâh göğsünü yarıp içeri girer kâh yüksekliklerini yerle bir edip yüzünde yarıklar bırakır.
Çıldırmış, kendinden geçmiş bir devin silkinmesi gibidir sel, dağı taşı dinlemeden yol alır. Canlı ya da cansız hiç kimse, hiçbir şey karşısında duramaz onun. Kayalar, taşlar, ormanlar, ağaçlar.. damlaların ittifakı karşısında baş eğer. O birlik ve beraberliğin şahı da birer yaprak misali tümünü önüne katar, hepsini söküp atar.'' (Sayfa: 56-57)

*

''Celadet Ali Bedirhan: Varlığın, milletinin varlığı yalnızca kendini tanımayla olur. Kendini tanıyıp tanıtmadan diğer milletler arasında yerin yok. Amacım şu: Seni sana tanıtmak.'' (Sayfa: 79)

*

''- Üstadım bizler, biz Kürtler kimleriz.?

- Genç adam.! Kadim bir milletten, büyük bir ırktansın. Ataların tarihin sayfalarında, kahramanlar kabristanında yatıyor. Kürt'ün evladı, Medlerin torunusun..'' (Sayfa: 80)