Orhan Kemâl - Sarhoşlar

DELİBOZUK ÖYKÜSÜ'NDEN:
*
''Sonra bir başka türkü. Bu da arada erkek sesiyle, ''Yalan dünya senden geçtim hoy.!'' diyordu. Geçilen bu yalan dünya, insanların pek çoğuna kalleşlik etmiş, yormuş, aldatmış, saadetlerini ellerinden almış, fındıkçı, işvebaz, yalancı, oynak bir dünyaydı ve bu ''Hoy.!''da da, coşmaktan çok koşmaktan yorulmuşluk, boşalmışlık vardı.
Daha sonra başka, daha başka ses çağlayanları..
Nihayet sesler perde perde ağırlaştı ve sustu. Fakat olan olmuştu. Yürekler yıkanmış, arınmış, pırıl pırıldı. O an hiç olmazsa, ne aydınlatma ne temizlik vergisi, ne ev kirası ne de odun kömür derdi. Hurda demir işçisi de devamlı iş bulamayışının kederinden kurtulmuştu. Heyecanla, ''Seni icat edenden Allah razı olsun.!'' dedi.
''Amin, amin..'' sesleri yükseldi. Sonra kara, kapkara, korkunç bir sükût oldu. Ve bir homurtu:
''Tövbe, estağfurullaaaah.!''
Gözler o tarafa çevrildi. Kahve ocağına yakın, alçak bir iskemleye çökmüş, kırış kırış bir ihtiyar, kalın siyah kaşları, kara sakalı ve bıyığıyla sert sert bakmaktaydı.
Birden tepesi atan hurda demir işçisi yanına yaklaşıp sordu:
''Niye tövbe estağfurullahmış.?''
Beriki kekeledi:
''Çünkü, çünkü..''
''Bunu icat eden gâvur mu.? Kabuklu mu.?''
''Orasını kendin düşün.!''
''Düşündüm, bir değil, bin kere razı olsun Allah.!''
Ve ekledi:
''Senin müslümanlığından bana ne be.?''
Çıktı gitti..
Neden sonra kara sakallı homurdandı:
''Delibozuk.!''..''
*
1953 (Sayfa: 114-115)

*

İŞADAMI ÖYKÜSÜ'NDEN:

*

''Düşman, anlayışlarımızın yarattığı korkulardır.'' (..) ''Menfaatlerimizi baltalayan her şey belki.'' (Sayfa: 140)

*

''..''..Volter ne demiş bilir misiniz.?

''Ne demiş.?''

''Allah'ı inkâr eden bir dostuna: sizin de eviniz, mükellef bir sofranız olsaydı, uşağınızın yanında Allah'ı inkâr etmekten çekinirdiniz, demiş.''..'' (Sayfa: 141)

Orhan Kemal - Nâzım Hikmetle Üç Buçuk Yıl

940 yılının kışı.. Hapishane kaleminde, sabıka defterlerinde çalışıyorum.

Bir sabah Kâtip, yeni gelen evrakları karıştırırken:

- Oooo.. dedi, gözün aydın.!

Ona hayretle baktım.

- Üstadın geliyormuş.!

Büsbütün şaşırdım. Benim üstadım falan yoktu..

Kâtip:

- Numara mı yapıyorsun.? dedi.

- Yooo.. dedim, benim üstadım filân yok ki..

- Canım, Nâzım Hikmet işte.. Senin de üstadın sayılmaz mı.? (Sayfa: 7)

''Müdürün oda kapısında çevik bir gıcırtı, kapı açıldı. Nefesimi kesmiş, gözlerimi kısmışım.. Bir heykel sükûnu içinde , azametli bir mermer heykel bekliyorum..

Bir an yüz yüze geliyoruz, sonra göz göze.. Mavi mavi gülüyordu. Bu gülüş muhakkak ki bir çocuğu hatırlatıyor.. Temiz, taze, sıhhatli, dost.!'' (Sayfa: 16)

*

''Ben, ilk tanıştığım herkesi, bilhassa meşhurları şiddetle yadırgarım. Bunun nedeni malûm şüphesiz, ama, Nâzım Hikmet'le nasıl hiç farkına varmadan senli benli oluverdiğime hâlâ şaşarım. İnsan onunla öyle kolay, öyle rahat konuşabiliyor ki..'' (Sayfa: 20)

*

''Nâzım Hikmet'in hapishaneye gelişiyle, şu ıslığa kadarki zaman iki saatten çok değildi. Ben bu iki saatlik zaman içinde onunla hem senli benli olmuş, hem de onu ve onun yakınlarını öğrenmiş bulunuyordum:

(..) Bu nasıl olmuştu.? Bilmem. Bunu kavrayabilmek için, herhalde Nâzım Hikmet'in samimiliği içine girmek lâzım. Çünkü, Nâzım düşmanları tarafından bile sevilen bir İNSAN'dır.'' (Sayfa: 21)

''Bir gün bir yerde -galiba bir akrabasında- misafirmiş, şiir yazacağı tutmuş, başlamış odanın içinde köşeleme gidip gelmeğe, perde perde heyecanlanarak söylenmeğe. Bunu gören hizmetçi kız, ''aman hanım'', diye koşmuş, ''küçük bey oynattılar galiba.!''

Diyebilirim ki, Nâzım, istediği zaman heyecanlanırdı. Gününü parçalara bölmüştü. Şu saatten şu saate kadar şiir mi yazacak, o saatte mutlaka ''heyecanlarının düğmesini'' çevirmiş ve işe başlamıştır.'' (..)

''..faydalı işler yapan mahkumların atelyelerine sık sık iner, fırsat bulursa çeşitli işler görürdü: tahta rendeler, bez dokur.. Bu hareketlerini herhangi bir maksada hamledenler bulunabilir, fakat bence bu yalnız ve yalnız onun İNSAN'a, kıymet yaratan'a istihsal seyrinde bilfiil rol alan'a karşı duyduğu saygıdan başka hiçbir şeye hamledilmemelidir. Zaten hemen şunu söyleyeyim ki, Nâzım, zannedildiği gibi, her fırsatta propaganda yapan, münakaşacı, haşin bir insan değildi. Herkesin fikrine azami saygıyı gösterir, mecbur edilmedikçe münakaşa etmezdi; hattâ çok defa mecbur edilse de..''

(..)

''Nâzım, inanmış insandı. Herhangi bir dâvaya inanmış kimselere saygısı vardı. Mehmet Âkif'e saygısı bundandı. Mehmet Âkif'in fikirlerinin doğruluğundan değil, dâvasına inanmış, ''karakter sahibi'' bir insan olduğundan dolayı takdir ederdi.

İnsanlar vardır, nazariyecidirler, bir takım kaideler, prensipler peşinde koştuklarını iddia ederler; fakat pratikte, nazariyetleriyle taban tabana zıttırlar. Nâzım, nazariye ve pratikte aynı olmağa çalışırdı.

İnsan soyuna karşı sevgisi sonsuzdu. O kadar ki, bunu bir ''din'' haline getirmişti. Hele çocuklar.. Ağlayan bir çocuğu kucağına aldığı zaman çocuğun sustuğuna şahit olmadım ama, tereddütsüz iddia edebilirim, her çocuk onunla ''ahbap'' olabilirdi.'' (Sayfa: 38-39)

Nâzım dilimizin sadeleşmesini sempatiyle karşılar, bununla beraber, aşırılıklara düşmemeğe de çalışırdı.

''..Dilde ölçü halk olmalıdır. Halkın yadırgadığı, her günkü konuşma dilinde kullanmadığı kelimeleri almamağa bilhassa dikkat etmeli'' derdi. Meselâ, en sevdiği yeni kelimelerden birisi ''olağanüstü'' idi. Bu kelimeyi sık sık kullanırdı. Esası Türkçe olan kelimelerin birleşmesiyle meydana gelmiş ve zaten halkın kullanmakta olduğu kelimelere bayılırdı. Halkın kendi dil kuralına uydurduğu, kendi dil bünyesinin şekil verdiği -Arapça, Farsça- kelimelerin atılıp, yerlerine Fransızca, Çağatayca, bilmem nece, veya ''uydurmasiyonca'' kelimeler alınmasına karşıydı. Ve hiç şüphesiz, bir dilin tepeden inme emirlere değil, sanatçılar tarafından işleneceğine kani idi sanıyorum. Bununla beraber, tepeden inme emirlerle empoze edilmek istenen kelimelerden bir çoğunun tuttuğunu, bir çoğununsa kendi kendine tasfiye olduğunu, binaenaleyh, bu tarz tepeden inmelerin pek de faydasız olmadığını, söylerdi.

Yeni şiir akımlarıyla da yakından ilgilenir, genç şairleri sempatiyle karşılamakla beraber, yaptıkları, daha doğrusu, yapmak istedikleri şeyin yeni olmadığını söylerdi.

Vezni, kafiyeyi, ahengi, resmi, hatta manayı atmak suretiyle de şiir yazılabileceğini, daha ileri gidip, yazıyı da atıp, sadece şiir düşünülebileceğini kabul ederdi; ''..fakat'', derdi, ''ne lüzum var bu kadar tasfiyeye.? Asırlardan beri gelişe gelişe bugüne varan şiirin kazandığı imkanlardan niçin faydalanmamalı.? Bu sadece, şekli zorlamakla yeni şeyler yapılabileceğini zannetmektir. Mesele şekilden çok muhtevada, muhtevanın yeniliğindedir. Yeniciler ümidi kırılmış, idealini kaybetmiş, dejenere olmuş veya olmağa doğru giden bir sınıfın bezginliğini, dünyadan kaçmak özleyişini -ki gerçekler karşısında yenilmekten gelir- bilhassa ''ölüm''ü bol bol terennüm ediyorlar.. Bir acaip egzotizme kaptırmışlar kendilerini, insanlığın büyük davalarıyla ilgilenmiyorlar, yahut cesaretleri kafi gelmiyor.! Tek müsbet tarafları dilleri.. Dili iyi tasarruf -bu da mahdut olmakla beraber- ediyorlar. Onların şiirleri, kocaman bir eserden dökülmüş parçalar..''

Nâzım Hikmet, şiirle nesir arasındaki sınıra daima dikkat ederdi. Memleketimden İnsan Manzaraları isimli eserinde, şiiri nesre alabildiğine yaklaştırdığı ve şiirin şimdiye kadar kazandığı imkanlardan istifade ettiği görülecektir. (Sayfa: 41-42)

Dokunan yatak çarşafları, havlular yahut bezler Dokuma Kooperatifine gönderilip teslim ediliyor, biz sadece dokuma ücreti alıyorduk. İmalâtımız Kooperatife teslim edilip, paralar geldiği günler Nâzım fevkalade ciddi bir muhasebecidir; geçer masanın başına, çok defa gözünde gözlük, elinde kalem, önünde defter, başlar bir takım hesaplara.. Kılı kırk yararak, herkesin payını kuruşu kuruşuna kadar hesaplar, ilk fırsat ve en hızlı vasıta ile Piraye yengeyle Kemal Tahir'in paylarını postaya ulaştırırdı.
Adı ''Patron''a çıkmıştı..
- ..Üstat, işi büyüttün ha.! Nasıl.? Ya.. Para böyledir işte..
Filân falan..
O, bütün bunları hoş karşılar, gülerdi:
- Tabii canım tabii, derdi, ben patron oldum artık, bozuldu tabiatım benim.
- Artık hayır kalmadı sizden.. diye takılmıştım.
- Evet, demişti, maalesef öyle oldu, kalmadı hayır bende.. Beş para etmem ben artık..
Nâzım, birlikte çalıştığı arkadaşlarının bütün ihtiyaçları ve dertleriyle ilgilenirdi. Tezgâhlarda bez dokuyan Batı Anadolulu delikanlıların gönüllerini kendine çekmişti. Bu hal, diğer tezgâh işletenlerden bazılarını, nedense, kuşkulandırmış. Ama, Nâzım tınmıyordu bile.. Bildiğini okuyor; metre metre bezler dokunuyordu.
Bir ara işittik ki, bilmem ne köylü bilmem ne ağa, Nâzım'ın aleyhinde bir tertip hazırlamakla meşgulmüş, onu bıçaklatacakmış.!
İşin hoşu, para zoruyla elde edilen çingene bilmem kim, Nâzım'a gelmiş, ''Nâzım abi.. Böyle böyle de, ben boş verdim abim. Öyle mangizleri çok gördük biz, yazık değil mi Nâzım abime. Keriz, beni haybeci zannetti.. Sıkıysa kendin vursana.!'' gibilerden, fısıldamış..
Hele bir gün, daha müthiş bir tasavvurdan haberdar edilmiştim: Nâzım hapishane bahçesinde, Memleketimden İnsan Manzaraları üzerinde çalışıyor; ana duvarın orada yukarı aşağı gidip geliyor, eliyle, koluyla hareketler yaparken, kısa kesik dönüşler, mırıltı, homurtu..
Bu sırada, hapishanenin en üst katındaki Tecrit'lerden birinde, ayaklarında demir, üç adam -bunlar üç gün önce hapishanede esrar ticareti yüzünden bir adam öldürdükleri için ayaklarına demir vurulmuş, Tecrit'e atılmışlardı- Nâzım'ı seyrederken, aşağı yukarı şöyle konuşmuşlar:
- Bunu görüyor musun, bunu.? Bunun adı tarihlere geçmiş dinime imanıma..
- Tabii geçer oğlum, herif kafalı adam, okumuş..
- Aklıma ne geliyor biliyor musun, şeytan diyor, öldür şunu.. Neden dersen, insan öldürünce böylesini öldürmeli. Biz, ne.. Vuruyoruz bir fasaryayı, yat Allah yat.. Amma bunu öldürdün mü, bütün dünya gazeteleri yazar, hem de namın tarihlere geçer..
- Yok canım, demiş üçüncüsü, Nâzım Ağabey o.. Adamın eli varır mı vurmaya.?
Bunu bana, o kısmın temizliğine bakan Âdem Baba haber vermiş:
- ..Aman Kemal abi, söyle Nâzım abiye, kollasın kendini.. Dönmüş nevirleri enayilerin, çakarsın ya.! demişti.
Bunları Nâzım Hikmet'e anlattığım zaman:
- Bak sen, diye gülmüştü, adı tarihlere geçsin diye, herif beni vuracak.. Geçse bari.. Tarihlere geçmek için yapacak başka iş kalmadı da..
Şunu kısaca belirteyim: Bu üç adam, birkaç gün sonra Anadolu'nun muhtelif hapishanelerine sürgün edilmişlerdi. Hatırımda kaldığına göre, her üçü de gittiklerinden birkaç gün sonra bıçaklanıp öldürülmüşler.. Bu haberi aldığımız zaman, onlara en çok Nâzım Hikmet acımış, malta boyunda uzun uzun dolaşmıştı. 

(Sayfa: 47-48)

Nâzım

- Bu şahlanan irtica muvaffak olursa, diyordu, insanlık ve insanlığın bugüne kadar kazandığı terakkiler en az bin sene geriye gidebilir.!

Ve ilave ediyordu:

- Fakat, Almanlar yenilecekler.. Çünkü, bu tarihi bir zaruret.

Zaman zaman işitiyorduk: Belgrad'a giden Almanlar, genç kızları kerhanelere takım takım sevk etmişler.

Yahut: zaferin neş'esiyle sarhoş Alman subayları, bilmem nere hapishanesinde mahpusları hapishanenin içinde tellere asmışlar, veya, Gestapo mensupları, tabancalarla endaht talimleri yapıyorlarmış. Hedef: Mahpuslar.! (Sayfa: 50)

*

Nâzım Hikmet etrafındakilere iyilik etmekten zevk duyardı. Meselâ, ondan borç para isterlerdi. Çok defa borç verecek parası olmadığı halde, gider başkalarından borç alır, getirir, verirdi. O kadar ki, bazı gardiyanların bile ona borçlandığını hatırlıyorum. (Sayfa: 53)

*

943 yılının eylül ayı sonlarında çıkacaktım ve çıkma günüm yaklaşıyordu. Bir gün işten dönmüştüm, koğuşta genç irisi bir köylü çocuğu.. Nâzım ona bir şeyler anlatıyordu. Bir ara çocuk, cebinden bir not defteri çıkardı, Nâzım'ın söylediklerini yazmağa başladı:

- ..Bir, iki, üç numara fırça, yağlıboya fırçası, üstübeç, tutkal..

- Başka.?

- Şimdilik bu kadar.

Çocuk, defterini cebine soktu. Zeki bakışları vardı.

- Peki üstadım, dedi, yarın görüşme günü, babam köyden gelir, ısmarlarım..

Çocuk gittikten sonra Nâzım anlattı:

Bir tarla yüzünden, biraz da babasının teşvikiyle komşu tarla sahibini öldürmüş, on beş seneye mahkûmmuş. Kara kalemle ve murabba usulüyle şunun bunun fotoğrafını büyütürmüş.. Gelmiş yanına, ''sana çıraklık etsem bana yağlıboya öğretir misin.?'' diye sormuş. Anlaşmışlar.. Yarın veya öbür günden itibaren başlayacakmış. Nâzım:

- Gördün ya, demir gibi çocuk.. dedi, ne esrar, ne afyon, ne bıçak, ne kumar..

Çocuk her sabah gelir, Nâzım resim yaparken yanında oturur, ona çıraklık ederdi: fırçalarını yıkar, paletine boya sıkar, tutkal ve üstübeçle resim bezi hazırlar, bilhassa, iri gözlerini büyük bir dikkatle Nâzım'ın fırçasına dikerek, dinç bir sabırla bakar, bakardı.

Günler bu suretle gelip geçiyordu. Her sabah işe çıktığım için, nasıl çalıştıkları hakkında bilgim yok. Yalnız Nâzım sık sık ''bu çocuktaki şayânı hayret kabiliyet''ten bahsederdi. (*)

*

* Ressam Balaban (Sayfa: 71)

Orhan Kemal - Bereketli Topraklar Üzerinde

Arka Kapak:

''Bu kitap, kendi bilgi ve görgülerim dışında, bir lokma ekmek için kötü iş şartları içinde zehir gibi bir hayatı yaşayanlardan derlenmiş malzemeyle meydana gelmiştir.

Yayımlanmadan önce, çeşitli ırgat, usta, usta yardımcısını toplayarak bir gece sabaha kadar okudum onlara. Dinlediler. 'Pardon,' dediler, 'bu kadar olur.' Bütün anlattıkların doğru. Eksik bile. Çukurova'nın bereketli topraklarında öyle işler olur ki, aklın durur. Sana anlatsak, bir değil beş roman çıkarırsın..'

*

Orhan Kemal

''Patoz, eski patoz. Dört buçuk ayak, kırk beş kişilik. Lakin ırgatbaşı kansız mı kansız. Şu kadarcık merhamet arama. Kırk beş kişilik patozu otuz beş kişiyle çalıştırıyor, on kişinin gündeliğini küt, cebe. Güneş tepede alev alev, serçeler dersen sıcaktan düşüp düşüp bayılıyor. Adam çatlayacak. Soluk alamıyorsun sıcaktan be. Yirmi saat. Paydos yok.!'' (Sayfa: 33)

***

''Çırçır makinesinden geçen kütlü ise tohumundan ayrılmış, saf pamuktur artık. Makinelerin önünde içyağı kadar beyaz, hafif yığınlar. Çukurova'nın bereketli topraklarından binler, on binlerce insanın çabası, alınteri, emeğiyle elde edilen ''beyaz altın.!'' ''

(Sayfa: 63)

***

Sulu kozacılar sırılsıklam üst başlarıyla titreşiyorlardı. Kâtip, ''Ne o.?'' dedi. ''Ne oluyorsunuz.?''
Kalın kemikli, iriyarı ama kupkuru biri, ''Donuyok,'' diye tekrarladı.
Kâtibin yüzü bok koklamışçasına buruştu:
''Donuyoruz desene lan, hırt.!''
İşçinin çeneleri vuruyordu:
''Donuyok,'' diye tekrarladı.
''Donuyoruz de be.!''
''Donuyok.!''
''Mahsus mu yapıyorsun.? Do-nu-yo-ruz.!''
''Do-nu-yok.''
''Ayı efendim ayı. Donuyoruz.!''
''Diyemem kâtip evendi, dilim alışmış bir sefer, dönmüyor..''
Araya ırgatbaşı girdi:
''Nefesini tüketme. Bunlar nerde insanlık nerde. Bunlara var mı somun.! Yerler.! Var mı nallı Fatma.? Tamam..'' (Sayfa: 68)

***

Yusuf ''Kesiştik,'' dedi. ''Üçer lira.''
Amele çavuşu az olduğunu bildiği halde, ''İyi,'' diye başını salladı. ''Onu da söyleyeyim, burada bir âdet malum ya, her yerin bir âdeti olur..''
Gene Yusuf:
''Doğru, olur.''
''Paradan paraya beni kollamanız lâzım.!''
İki arkadaş kaygıyla bakıştılar. Ulan ne bok yerdi bu şehir dedikleri. Fabrikada avanta, yapılarda avanta.'' (Sayfa: 105)

***

''Onu bunu ne yapacan arkadaş,'' dedi. ''Şehir dediğin bir para tuzağıymış. Bir yerden kurtuluyoruz, bir yere düşüyoruz..''
''Biz terlerken işimize ortak oldukları yok, paraya gelince..''
''Gelince yavuzdurlar.''
''Haram, zıkkım olsun, ciğerlerine yapışsın..'' (Sayfa: 106)

***

''Hela çukurunu çevrelemeye çalışan eski çuval parçalarından birinin ucuyla Köse Hasan'ın kıçını sildikten sonra adamı kıyıya aldı, donunu çekti, uçkurunu bağladı, yeniden sırtlayıp odaya getirdi, yatağına yatırdı.!'' (Sayfa: 115)

***

Hazdan coşan Kılıç Usta bir gün, ''Ulan köpek,'' dedi. ''Oldun usta he.?''
İçi içine sığmayan Yusuf gözlerini yere indirerek, ''Allah'ın sayesinde..'' diye mırıldandı.
Kılıç Usta kızdı:
''Değil Allah'ın sayesi. Açtın gözünü, oldun usta.!'' (Sayfa: 140)

Taşeronla arası açılan Kılıç Usta, bir gün öteberisini toplayıp şantiyeden ayrılmadan önce İflahsızın Yusuf'u kıyıya çekti:
''Ben gidiyorum,'' dedi. ''Koyarlar yerime belki de seni. Olma kula kul, öpme el ayak, kirlenmesin ağzın. Ya ver canını insan için ya da etme kalabalık dünyamıza.!'' (Sayfa: 161)

***

''Kadın oğlan doğurmamış olsaydı gitmez, gitmedikten başka da onu ayağının altına alırdı ama, oğlan doğurmuştu bu sefer.'' (Sayfa: 198)

''Gecenin birinden beri durup oturmadan didinen toprak yüzlü bu insanlar, zırıl zırıl terlemekten kupkuru kalmışlardı sanki. Çoğunun çatlak dudakları irin bağlamıştı beyaz beyaz. Gözlerinin akları damar damar kızarmış, tükrükleri ağızlarında koyulaşmıştı.''

(Sayfa: 212)

***

''Böyle anlar korkunç kazalara da yol açtığı için koltukçuların bir makine düzeniyle çalışmaları gerekiyordu. Ne kaşınmak, ne düşünmek, ne de başka şey.!'' (Sayfa: 213)

''Hele biraz daha işlesin dümbükler.!'' dedi ustaya bakarak.

Usta kızmıştı bu insafsızlığa:
''Allah size kel versin de tırnak vermesin.'' dedi. ''Elinize fırsat geçti mi firavundan farksızsınız.!''
Irgatbaşı tekrar sinirli sinirli güldü, sonra, ''Peki öyleyse,'' dedi. ''Hatırın için paydos edek.!''
''Benim hatırım için ne kıymeti var.?''
''Ne olacak ya.?''
''Heriflerin hakları olduğu için vereceksin paydosu. Ağır işçi bunlar. İnsafsızca, çok çalıştırmakla daha fazla mı randıman alacağını sanıyorsun.?'' (Sayfa: 214)

''..Emekçiyim ben, köle değil.!'' (Sayfa: 237)

***

''..Delikanlı adam avrada tapmaz.!''
''Neye tapar ya.?''
''Avradı kendine taptırır. Delikanlılıkta marifet, avradı kendine taptırmaktır.!''

***

''Pehlivan Ali'nin ne esrar, ne kumar, ne de çay borcu vardı. Parasını tamam alacaktı, ırgatbaşının sinirine dokundu bu. Ne demek oluyordu.? Kumar oynamayan, esrar çekmeyen, çay içmeyen ırgat mı olurdu.?'' (Sayfa: 300)

***

''Bir usta ağayı değil de ırgatı mı tuttu.? Zararlıydı.!'' (Sayfa: 346)

***

''İşbaşında küfürbaz, kaba bu adam, Beethoven'in sağırlığına hüngür hüngür ağlamıştı.''

(Sayfa: 353)

''Küçük ağanın aklı birden başına gelmişti. Geçirecek vakti yoktu. Arabasına koştu, titreyen eliyle kapıyı açtı, girdi, marşa bastıysa da aksilik, almadı. Korkusu çılgınlık derecesine varmıştı. Büyük büyük açılmış iri kara gözleriyle patozdan yana baktı: Tek bacaklı, kanlı gövdesiyle Pehlivan Ali'yi patozdan indirmeye çalışıyorlardı.'' (Sayfa: 356)

***

''Enginli yüksekli kayalarımız
Gamınan yoğruldu binalarımız
Doğurmaz olaydı analarımız.'' (Sayfa: 383)