Ahmet Erhan - Burada Gömülüdür 2

ÖTEKİ ŞİİRLER, 1976-1991

*

ÖNSÖZ YERİNE

*

Öteki şiirler.. Öteki olmak, aslında ötede kalmak anlamını da içeriyor. Kimi, yayımlanan kitaplara o dönemlerde bütünlük açısından ters düşmüş ve alınma gereği duyulmamış; kimi yitirilip sonradan bulunmuş; kimi düpedüz ortalama olduğundan, ancak, bir tarihsellik ifade ettiği için, bugüne dek saklanmış şiirler.

Bu şiirler arasında, kitaplarıma almadığım için hayıflandığım çok az şiir bulunduğunu söylemeliyim. Yine de, benim maceramın estetik olmasa bile, tarihsel bir özeti olma özelliğini taşıyorlar. Nereden nereye geldiğim değil, bir şair olarak kişiliğimin değişik katmanlarının kimi dönemlerde belirginleşmesi önemli bence. Bir yerden başka bir yere geldiğimi de sanmıyorum açıkçası. Bir şairin hayatı boyunca aslında ''tek bir şiiri'' yazdığına inananlardanım. Öte yandan, kitabın son bölümü olan ''Turuncu Defter''e daha değişik bir gözle bakmak gerek, kanımca. Çünkü kendi içinde özgün bir metin. Şiir mi.? Bilmiyorum.

Bu gibi kitaplar genellikle, şairin ölümünden sonra, birileri tarafından bulunup yayımlanır. Ben ölümü hiç değilse bir kez aldatmak, yanıltmak için yayımlıyorum bu şiirleri. Bu şiirlerden çok, onları yayına hazırlarken duyduğum, hayatın olağanüstü ihtişamı ilgilendiriyor beni. Kendi sınırlarım içinde uzun sayılabilecek bir yolculuk.. Keşke şiiri bu kadar önemsemeseydim.!

Sanki söylenecek her şey söylenmiştir. Meyhanede arkadaşlarla bir veda partisi. Eski bir sevgili aranmış, çocuklardan ve eğitim düzeninin çarpıklığından konuşulmuştur. Eski fotoğraflara bakılmıştır. Sonunda orta yaşa gelinmiştir.. Sanki bütün başkaldıranlar ölmüş, başkaldırılar başka bir zamana ertelenmiştir. Şarlatanlar ve düzenbazlar kazanmıştır. Ve şiir, artık gülünç bir şeydir onlarca; sence, bütün yenilgilerin toplamı olmuştur.

Sevgili okur, öyleyse bir daha görüşmeyelim demek, daha iyi değil mi.?

*

Ahmet ERHAN

Ankara, Haziran 1993 (Sayfa: 7-8)

*

Bindokuzyüzyetmiş..

*

Kendimi Bağışlıyorum Sonra:

*

1

*

''Erken büyümenin kapılarını zorluyorum'' (Sayfa: 11)

*

3

*

''Ey, bir çocuğun en içten gülüşünde kalan güneş

Kitapların içinde sessizce göveren

Ve bir işçiye ellerinin anlamını öğreten aydınlık

Kalbimi sana uyarlıyorum

Akla beni.!''

*

1976 (Sayfa: 13)

özlediğimiz şeyler

*

.........................A. Kadir'e

*

En çok özlediğimiz şeyler yarına kaldı

Gökyüzünü de boğduk nefeslerimizle

Kapalıydı perdeler, sokaklar karanlıktı

Dilsiz bir adam kurtuluşu sordu bize

*

En çok özlediğimiz şeyler yarına kaldı

Çocuklar soğudu her geçen gün oyunlarından

Tekmeleyerek yürüdüler okul kitaplarını

Aldılar nasiplerini kısa pantolon giyerek yaşlanmaktan

*

En çok özlediğimiz şeyler yarına kaldı

Denizin karnını karıştırırken bir rüzgâr

Ekerken sulara çiçek kokularını

Yalnızca gökyüzü durulanınca mı gelir bahar

Bir çocuğun gülümsemesi kuşları uyandırmaz mı

*

En çok özlediğimiz şeyler yarına kaldı

Getiremedik Nazım'ı Moskova'dan

Yatıramadık bir köyüne yurdunun..

Başında bir salkımsöğüt ağlayacaktı.

*

1977 (Sayfa: 14)

*

pencereme dolanma ayışığı:

*

''Eski bir pikapta Theodorakis çalıyor

Bir gemi açılıyor Pire limanından

Çarpa çarpa dalgalarına

Dostluğun ve sevginin

Eski bir pikapta kardeşlik çalıyor

İç çekmeler ve bağırışlarla

Titriyor teller''

*

1977 (Sayfa: 16)

*

joan baez'i dinliyorum:

*

''Kim sorar bir gelinciği

Yitip gitmiştir bir dağ başında

Onun şarkısını kim söyler

Kim gözler kuruyuşunu

Uçup gidişini rüzgârda

Joan Baez'i dinliyorum

Bölük pörçük anladığım sözcükler

- Vietnam, Che

*

Joan Baez'i dinliyorum

İpekten bir örtü geriliyor beynime''

*

1977 (Sayfa: 17)

dört köşeyim sevinçten:

*

''Kar yağdı, pırıl pırıl ortalık

Yoldan koşarak geçti bir çocuk

Yaşam kadar güzel, bir o kadar yiğit

Dört köşeyim sevinçten''

*

1978 (Sayfa: 21)

*

sorular, 3

*

Ağır ağır açılıp gıcırdayan kapılar

Sorular sorular sorularla bölünür uykularım

Ben şimdi hangi çağın aynası,

Deşilmiş hangi yaranın ağrısıyım.?

*

1981 (Sayfa: 52)

*

çağımın oğlu, 2:

*

''Ey çağımın oğlu, çağımın oğlu

Bir kez olsun sorularını kuşan.!''

*

1982 (Sayfa: 55)

*

kan:

*

''Sevda epeydir sevgiyi söylemektir sanılıyor

Satranç tahtalarının üstünde sevişiliyor

Güldürerek geometriyi

*

Sevgilim, sevgilim

Sözünü kanla kestim..''

*

1982 (Sayfa: 56)

*

aşktı

*

Yalnızlıktı, yalnızlıktan öte bir şeydi

İçimde bir tortuydu taşa dönüşen

Dünyayla benim aramda kaldı

Adı bile konulmadı geçip giderken

*

Ölümdü, yedi dağın ardından sesi gelirdi

Ama yaşarken varolabilirdi ancak

Yokluğu anlaşılmayacak kadar benimdi

Bir şiir ki, hep kendini yazacak

*

Aşktı -sanırım öyleydi- çünkü karanlığın

Surlarını taşlarken gördüm onu

Bütün varlıklara yöneltilmiş bir soruydu

Kurtarılmış bir bölgeydi elinden umutsuzluğun

*

Yaşamdı, sürüp giden yaslı ve uzun..

*

1982 (Sayfa: 60)

*

ağıt:

*

''Bütün ölülerin damarları

Birbirine bağlıdır toprak altında

Dünyanın boşluğa kaymasını önleyen köklerdir onlar

Bugün, altını çizdiğim şu saatte

Senin yaşında bütün insanlar

Yüzlerde senin ölümden önceki son duruşun

O an bir martı kanat çırparak uzaklaşmıştı sanırım

Ya da bir dalın kıpırdanışına

Takılıp kalmış olabilir bir bakışın

Bu çağda açık giden bütün gözlerin

Buluştuğu bir ayna vardır nasılsa''

*

1984 (Sayfa: 63)

*

dalgınlık:

*

''Sular gitgide sığlaşır, çöller akar

Uzlaşmanın adı uyum oldu nicedir

Benim dengem hiç yollara düşmediğimdendir

Fırtınada bir teknedir sarsak bedenim

Batacak olsa bir kendine sarılır''

*

1984 (Sayfa: 66)

*

erotica

*

Masturbasyon çocukları

Kendinize bir beden bulun ve geçip karşımda durun artık

*

Eşekleri siz kurtardınız

Ondört yaşındaki kızları

Köylerde

Güneşin portakal koktuğu yerlerde

*

Masturbasyon çocukları

Nüfus müdürlüklerine bir uğrayın artık

Böylesi bir dünyaya ancak siz yaraşırsınız

Ne karnınız acıkır, ne çişiniz gelir

Gökyüzüne lağımlardan bakarsınız

*

Çarşaf çiçekleri

Her sabah bir annenin bulduğu ve dosdoğru bir babaya koştuğu:

Müjde.! Müjde.! Bizim oğlan erkek oldu.!

*

Masturbasyon çocukları

Tenimizdeki ter, terimizdeki buğu..

*

1985 (Sayfa: 71)

*

TURUNCU DEFTER

*

Ve yaşam yalnızca rüzgâr, yalnızca gökyüzü,

yalnızca yapraklar ve yalnızca bir hiç değil mi.?

*

Cesare Pavese (Sayfa: 100)

*

3

*

''Benim bedenim seslerden ve görüntülerden yapılmış bir mozaik mi.? Sinirlerim bir ağacın kökleri gibi tel tel, etim toprak doygunluğunda. Ellerimden tut ve çek beni uzaklara. Dinsin bu dinginlik, suskunluk bağırsın.!'' (Sayfa: 103)

*

4

*

''Her şey o kadar çok konuşuluyor ki, yazıya geçirilecek bir şey kalmıyor geride. İçinde yaşadığımız şu çağ unutmayı çok iyi biliyor -belki de tek niteliği bu. Unutuyoruz ve unuttuğumuz şeylerin yerine hemen bir yenisini koyuyoruz. Yağmurlara ve rüzgârlara açık olmak tek özelliğimiz bizim.'' (Sayfa: 105)

*

9

*

''Ben kimi sözcüklerin bile içlerinin samanla doldurulup müzelere kaldırıldığını gördüm. Soyu tükenmiş kuşlar gibi.. Onlar da bir zamanlar gökyüzünü boydan boya silmek ister gibi kanat çırparlardı, düşecek olsak kök gibi ayaklarımızın altına akarlardı.'' (Sayfa: 112)

*

11

*

''Nerede yorulur bir insan.? Dünyada olup biten en olağandışı şeyler karşısında bile şaşıp kalma yeteneğini yitirdiğinde mi.? Ben ki yorgunum ve hâlâ gündüzün ardından gecenin nasıl geldiğine, kumlardaki şu çakıl taşlarının yüzyıllardır nasıl böyle kımıltısız, aynı yerde durabildiğine ve portakal ağaçlarının hâlâ nasıl meyve verebildiğine şaşıyorum. Ama yorgunum. Toprağa yüzükoyun yatacak ve bundan hiçbir şiirsel sonuç çıkaramayacak kadar.

Koskoca bir sözlüğü sulara yatırdım sanki ve sular onun yapraklarını birer birere içine çekiyor. Unutuluşun düğünü.. Adı konulmamış varlıklar, duygular, kavramlar hiçbir zaman benim olmadınız. Suya bıraktığım kitap, seni ezberimde tutuyorum, bir gün bütün sözcüklerine tek tek karşılık bulabilmek için.. Adlardan soyundum şimdilik, dünyayı giyindim.'' (Sayfa: 114)

*

12

*

''Şimdi bütün tanımları yitirdiysem, suç kimde.? Kimse git demedi, kapılardan gözyaşları kovdu beni..'' (Sayfa: 115)

*

13

*

''İnsanın içindeki kimi eğilimleri değiştirmeden, yaşamı değiştirmeye kalktık -saçmalık burada.'' (..) ''Aklım tekmelenmiş bir sokak köpeği gibi uzun uzun uluyor. Bunun için ölümden böylesine çok söz etmek durumunda kalıyorum ve öylesine yaşamla doluyum ki, bir tek anının, bir tek yüzün, gülüşün bile ölmesini aklım almıyor. Yaşamım ölümün elinden kurtarılacak şeylerin bir toplamına dönüştü.'' (Sayfa: 116)

*

15

*

''Her ses kendi yankısı içinde yitip gidiyor, her dokunuş hemen ardından bir uçurum bırakmaya teşne.'' (Sayfa: 118)

*

17

*

''Bütün derinliklere yüzeyi unutmak pahasına ulaşmak niye.? Ya da öyle çok anımsamak ki derinliğin bilincine varamamak.

Defter, anlamıyorum, anlayamıyorum yumruk kadar bir beyinden nasıl çıkar bunca sorun.? Çakıl taşlarıyla dolar mı bir uçurum.?

Tebeşirler alır, silgiler satarım ey ahali.!'' (Sayfa: 120)

*

21

*

''Tek kişilik bir tartışmaya dönüştü yaşamım. Her şey benim içimde başlayıp bitiyor..'' (Sayfa: 124)

*

24

*

Acı ne kadar yoğunlaşırsa, bedenin kendini koruma güdüsü o oranda artıyor. Ve bir yerden sonra gülümsemeye başlıyor insan, evet gülümsüyor ve çevresindeki bütün nesneler ağlıyor gibi geliyor ona. O, dünyadan bağımsız, alay eder gibi, savruk, kimi kapıları açıp, kimilerini kapıyor, hiçbir devinimi önceden belirlemeden. Bir dalın kırılması da böyle bir şey olmalı, bir taşın çatlaması, bir yaprağın solması.. Gerisi boş.! Ölüm bile bir şey değil artık. Yaşıyor insan. Belki de asıl o zaman yaşamaya başlıyor; yankısız bir çığlık gibi doğa önünde suçlu, ezik, yargıların ötesinde, yerçekiminden uzak, ama attığı her adımda toprağa gömülecek gibi. Her şeyi yitirmek, her şeyi kazanmaktadır, diyor o zaman ve başka bir şey söylemeden çekip gidiyor. (Sayfa: 127)

*

31

*

''Önümdeki kitabın sayfasını çevirsem sanki gökyüzü görünecek. İskemlenin üzerinde saatlerdir oturuyorum çıplak ayaklarım toprakla sevişiyor, elimde bir çay fincanı ve kül tablasının içinde ne zaman yenilendiklerini bilmediğim, saatlerdir tüten bir sigara zinciri. Başımı kaldırıp bakmıyorum bile, toprağın nabzını dinlemekle yetiniyorum. Sesler, kokular, bir dokunuş.. Uğul uğul bir dünya. Hiçbir şey duymamak için kulaklarıma toprak doldursam da, bu kez o toprağın her bir kırıntısı çığlıklar atarak uzanıyor beynime. Bu dünyadan bir türlü kaçamadım ben. Koronun hep son anda konsere yetişen bir üyesi olarak kaldım. Belki bu da bir şey..'' (Sayfa: 134)

*

ÇAĞDAŞ YENİLGİLER ANSİKLOPEDİSİ

1998, CEMAL SÜREYA ŞİİR ÖDÜLÜ

1999, HALİL KOCAGÖZ ŞİİR ÖDÜLÜ

*

çağdaş yenilgiler ansiklopedisi:

*

''Tarihin kesilen bütün başları odamda yüzükoyun yatıyor

Tek dişi kalmış medeni sevgilimle yatıp kalkıyorum''

*

1992 (Sayfa: 147)

*

Dersler

*

Sayın Hocam, Metin Karay'a

*

türkçe

*

.....Kendileri'ne

*

Çocuklara tutunarak yürüyorum

Issız koridor ormanlarında

- Şir gene içmiş.! Şair, gene içmiş.!

Diyorlarsa da inanma: Sıkıntımı sallandırıyorum

Ömrümün boyasız darağacında

Boynumda ipimle dolaşıyorum

*

Kendimi hatırladım bir yaz ayazında

Güneşin küllerini silkerek üstümden

Upuzun bir fiilim ben bu dünyada

Köklerim nerdeydi ki, eklerim nereye gelecek

Çocuğum bu yıl üçüncü sınıfa geçecek

*

Hiçbir kişi zamirinde yer bulamadım

Ben-Sen-O-Biz-Siz-Onlar

Tekil duyguları bir türlü çoğullayamadım

Bütün sıfatlarımı alkole yatırdım

Salamura balık gibi olurum yaza kadar

*

İçince kendini gösteren aysberg..

Arkadaşlarca böyle görülüyorum

Çevremde ateş yakıp duruyorum

*

Çocuklara tutunarak yürüyorum

Issız koridor ormanlarında

İne çıka - bata çıka - canı çıka

Önümdeki votkadan bir yudum çekiyorum

İpimi iyice daraltarak darağacımda..

*

1995 (Sayfa: 168-169)

*

Yarasa'nın 21 Şiiri

*

Nilgün ve Adnan Azar'a, Hazal'a..

*

yarasa'nın 21 şiiri, 2

*

Bütün aşklarım çoğul çıktı

Neden ve nasılsa

Bir sevenimi aradım

O derin ücralarda. Yoktu.

Konuştular. Onlar hep konuşurlar

Çoktular

Kum tıkadım kulaklarıma

Bütün aşklarımı yalnız bıraktım

Kendi çoğulluğumda.. (Sayfa: 173)

*

18

*

Ellerime söz geçirmekten caydım

Yalnızlığımın beş bin nüsha kopyasını çıkardım (Sayfa: 177)

*

Cunda Adası, Temmuz 1996

*

Kış Güneşi

*

Kış Güneşi * bir kadın.. * Yok öyle biri, alnında güneş lekesi Arasam yollarda arardım, tenhalarda Olmadık zamanda gelen bir şiir nöbeti Yok öyle biri, ya da ben bulamadım * Bir kadın, saçının her teline gece dolmuş gibi Şarapta üzümün dehşetini, yağmurda göğün ağırlığını duyacak Teninde buğular olacak kış günlerinde Yazları, eteğindeki çiçekleri kırlara saçacak * Yok öyle biri, alnındaki ölüm gülünü Hayatıyla sulayacak bir kadın.. kadınım * Yok öyle biri, ya da ben bulamadım.. * 1993 (Sayfa: 183) * sevgilim.. sevgilim.. 2 * ''Canım yanıyor, bir kırılma var parmaklarımda Kalem bir sağa, bir sola kayıyor Sağdan başlasam bir türlü olmuyor Gâvur alfabesi mi bütün günahım.? * İyi de, ben sağda da solda da yalnızım..'' * 1994 (Sayfa: 185) * sevgilim.. sevgilim.. 4 * Ateşböcekleri ışıtır gecemi. Hepsi bu Kanar bir yerlerim: Sevgilim. Ufkunda bir yalnızlık aylasıyım Bir delta gibi genişleterek yokluğunu * Sevgilim. Hep geceye sakladım sende bulduğumu.. * 1994 (Sayfa: 186)

*

Suluayna

*

tiner:

*

''..Büyüyor içimde bir çocuk dağı

Tarihteki bütün suçlar üstüme yıkıldı..''

*

2000 (Sayfa: 248)

*

kuğulu park:

*

''Ama niye Kuğulu Park'taki o kuğular

Bir heykel misali donup kaldılar

Hadi, reisimizde 'heykel' fobisi var

Biz ne güne duruyoruz ey devrimciler, erenler, ey Pir Sultan

gönlümde ceylan, dilimde ferman bitti

Yoruldu gurbetim, sılam

*

'Sevgi', diye bağırır, hangi tüyümün üstüne bassan..''

*

1999 (Sayfa: 251)

*

dul erkeğin türküsü, 4

*

Fırtına var dışarda

Kalbim, ağlama

Yatarsın birazdan

Şarap ekşi, ev soğuk

Şu buzul çağında

Hayatın gaz odalarında

Çektin, çektirdin

Kalbim, ağlama

Aldığımız soluğun bile

Depozitosunu yatırdık

Mühür ve imza

Şiir ve ceza

'Devlet ve tabiata'

Yem olduk

*

Kalbim.. ağlama.!

*

1999 (Sayfa: 255)

*

aşk

*

Dallarda olgunlaşan ağzınla

Saçlarıyla köpüklenen denizin

Geldin

Sokaklar da geldi

Ardınsıra

*

- Çığlıklar, acılar da

Düşler, sanrılar da öylece

Geldin

Bir kuş birdenbire

Tüylerini döktü sanki

*

Seninle ağlayarak seviştim..

*

1998 (Sayfa: 257)

*

Resimli ''Ahmet'ler'' Tarihi

*

resimli ''ahmetler'' tarihi, 2:

*

''Yine de oğlum iyi bak, adama benzer baban

Kirlenmemek için kendini alkolde saklar

Şu godoş dünyaya şu kazığı çaktık madem

Kişne sen de kendince, anlayan anlar

Tesbih bende koptu, elim sendedir'' (Sayfa: 262)

*

Yılsonu, 1999

*

Türkiye, Ayağa Kalk.!

*

Türkiye, Ayağa Kalk.!

*

''Gözleri doluyor

Tozlu çerçevedeki

Mustafa Kemal'in

Bir elinde Cumhuriyet'in

Kum saati

Bir elinde

'Adalet Mülkün Temelidir.'

Sanki

Beyazıt meydanında

Nümayişe çıkmış eski bir tüfek

Ağlıyor

Ceketinin koluna

Gözyaşlarını silerek

Türkiye

Ayağa Kalk.!

*

Bu ülkede

Her sözcüğün altına

Bir mayın gerek

Üstüne ölü toprağı serpilmiş

Bir halk

Ar damarı çatlamış emperyalizm

Durup durup

Kanatlarını yoluyor gülümün

Gülümün

Üç yanı denizle çevrelenmiş gülümün

İnadına çırpınan

Zeytin ağaçlarıyla

Boğazlarıyla

Boğulma pahasına'' (Sayfa: 275)

*

TÜRKİYE,

Ayağa kalk.!

Yurdumsun

Atılmaz ve

Satılmazımsın

Bağımsızlığımsın

*

Türkiye,

Ayağa kalk.!

Yurdumsun

Bir sanık

Gibi buruk

Ancak

Üç yanı

Gürül gürül

Denizimsin

*

Türkiye,

Ayağa kalk.!

Yurdumsun

Her rüzgârda eğilen

Bir yaprak

Değilsin

Henüz gelinlik çağında

Cumhuriyetin

Onurumun

Ve inancımın

Bekâretisin -

*

Oğlunum

Sanki ilk celsede

Yenilmiş bir avukat

Gibi bırakma

Dünyaya karşı beni

Türkiye,

Ayağa kalk.! (Sayfa: 287-288)

*

ŞEHRİN SESİ KISILMIŞ:

*

''Yoksulluk, diz boyu kar

Gibi ayaklarına çelmeler atar

Ama yılma ne olur, diren

Yürü adamım..''

*

1998-99 (Sayfa: 292)

*

Cihangir Şiirleri

*

kahır çağı

*

Yandan çarklı bir yazıya takılıp kaldım

Ömrüm ey ömrüm

Bilgisayar çağındasın

Pürtelaş - bu ne telaş

Word excel - peki ne olacak seyirciler

Kalbin akranısın, aşkın zencisi

Yalansın, upuzun bir yalandasın

Küresel bir yalnızlıkta çakmak ateşi bile değilsin

Apartmanın ortasında telefonun çalarken üstüne üstlük

Elinde şakır şukur şişelerle karanlıkta kalırsın

Mum söndü

Ayna seyreldi

Kahır çağındasın

*

2000 (Sayfa: 319)

*

neyzen

*

Neyzen, üfle bu geceyi

Kalbimi yağmur ütülesin

Bırak herkes inansın

Yaralar ikliminde kaldım

- Bukowski senden çok satıyor

Seni zaten kimseler tanımıyor

Neyzen, üfle bu hayata beni

Uzağında çırağın olayım

*

Mecra belli, Mecnun meçhul

Şimdi herkes saksafoncu

Neyzen, bir limon da ben alayım

On beş yıl sonra bulayım adresimi

Bilmezsin, doğma büyüme alaylıyım

Alkol, tütün ve onmaz bir yara

Belki öldüğüm yaştayım..

*

2001 (Sayfa: 322)

*

okuntu:

*

''Ey bu dünyadan çarpışmadan çekilenler

Alıklar dalkavuklar alçaklar

-----kendinizi nasıl bilirsiniz

*

Toprak kusacak sizi bir gün göreceksiniz..

*

2001 (Sayfa: 330)

istanbul gibi

*

Dalgalan sen de İstanbul gibi ey şanlı yalnızlık

Hiç değilse rüzgârla arkadaştı desinler..

*

2001 (Sayfa: 336)

*

Cihangir Miyavlaması:

*

''Ey bu ülkede

Artık ne sabah ne de akşam olacak

*

Üç çocuk daha öldü

Yatağında üç kere daha sırtını döndü halk'' (Sayfa: 346)

*

Kalıt

*

Dörtlük

*

Dağ deniz gökyüzü uçsuz bucaksız

Altında üstünde öpüştüğümüz

İki damla su olacağız bir gün

Biri sensiz, biri bensiz..

*

2001 (Sayfa: 365)

*

Göreceksen şimdi gör beni

Çünkü tabutlar ışık geçirmez (Sayfa: 366)

*

Alkol.. Evet.!

*

mavi kefen

*

Ben sende yitirmişim bütün sevgilerimi

Bir çiçek bu kadar yolunurmuş ancak

Düşün, bir tekneyim denizden uzak

Gurbete çekingen, sılaya unutkan

Ben gidersem kimseye mendil sallamam

Öyle mağrur, öyle gülünç ve sarsak

*

Besbelli

Kefenim masmavi bir votka şişesi olacak (Sayfa: 389)

*

Çarkıfelek

*

Yanak yanağa geçtim sokaklarınızdan

Cinnet çadırlarınızdan, uyanmadınız

Çarkıfelek dönüyor.! Çarkıfelek dönüyor

Düztabanlı ömrünüzle asıl siz yalnızsınız

*

Benden sevgi dileniniz, belki veririm

Belki vermem, bakalım ne kadar sağırsınız

Çarkıfelek dönüyor.! Çarkıfelek dönüyor

Düzayak düşlerinizle asıl siz yalnızsınız

*

Alkoliğim, sanmayın ki memnunum bundan

Memnuyum ama parklarınızdan, boş umutlarınızdan

Çarkıfelek dönüyor.! Çarkıfelek dönüyor.!

Dünya yanarken nasıl küllere inanır insan

*

Şiir yazmak bile bana zûl geliyor (Sayfa: 390)

*

Akşam Perdeleri

*

Kiracı

*

Bana evimi kiralasana

Tek laf etmem, susarım

Dolap senin, ev benim ama

Araklamam, tırtıklarım

*

Bir aşkın köşebaşından götün götün kaçtın mı hiç

Bende bahane çok, anlatamadığıma yanarım

Bana evimi kiralasana

Elektrik yakmam, su bile içmem

Gökyüzüne bile bakmam

Anam mısın karım mı onu dert etmem

Ama bir aşkın teninde sürüm sürüm süründün mü hiç

Bende yalan çok, bir gün akrep, bir gün yelkovan

*

Seni beklerim, gözümü yoldan hiç ayırmadan.. (Sayfa: 407)

*

Akşam Perdeleri

*

dikkat

*

Yollarım engebeli, bana gelmeyin

Düşer de bir yerlerinizi kırarsınız

Varsın uçuklasın dilim kendimle konuşmaktan

Sağ elim sol elimi avuçlasın

Kapım denize açık boğulursunuz

Gökyüzüne dönük pencerelerim, uçarsınız

Siz hepiniz şairsiniz, benimse yağmur yağar alnımdan

Şiir konuşmayı hiç sevmedim bu yüzden

Sevginizi börtü böceğe saklayınız

*

Etraf kar boran bana gelmeyin

Üstünüze çığ düşse benden bilirsiniz

Varsın alkol kanıma sızsın bu akşam

Bir çıban gibi büyüsün yalnızlığım

İyidir iyidir sizin çoğulluğunuzdan

*

Madem ki hayat kalem defter

*

Dikkat.! Köpek var.! (Sayfa: 413)

*

ŞEHİRDE BİR YILKI ATI

*

2005, BEHÇET AYSAN ŞİİR ÖDÜLÜ

*

Bir Ucu Yanık Resim

*

eksiketek şiir

*

Ey sen ki yalnızlık, ölümden sonra

Dört abla gibi büyüyor duvarlar

Bir tek çocukları kalmış umurlarında

Yaşları ana-babalarından büyük

*

Siz hiç uyur musunuz

Atalarınızdan kalma o derin yataklarda

Ben uyumam, korkarım

Uyumak, eğer ki zorunluluksa

Gider sokaklarda yatarım

*

Ablacıklarım benim, eksiketeklerim

Onurumuzun uzandığı o kıyılarda

*

Var mısınız, yok musunuz, yalnızlığa.. (Sayfa: 456)

*

Bağlar Gazeli

*

bağlar gazeli, 5

*

Türkiye.! Bağımın en kuru gazeli

Telefonları ikide bir yüzüme çarpan

Bak, burası Hayat kokuyor

Gencecik kızlar üzüm eziyor topuklarıyla

-----Dünya güzeli

Dağlarda çocuklar ölüyor

Barışın ve kardeşliğin has yüzü hevesine

*

Üzüm şaraptan anlamıyor.. (Sayfa: 465)

*

Şiir Kesikleri

*

şiir kesikleri, 27

*

Düz ayak geçtim şu dünyanızdan

Siz çatılarda güvercinlerle takla atıyordunuz (Sayfa: 487)

*

SAHİBİNDEN SATILIK

*

2008, MELİH CEVDET ANDAY ŞİİR ÖDÜLÜ

*

sanrı:

*

''Eli öpülesi nineler tabutları öpüyor

Toprak delik deşik çocuk ölülerinden

Aya ve yıldızlara bakmaya duyduğum utanç

Kanın buğusunu iyi bilirsin sen

Gözyaşlarının buz kestiği o son noktayı

Hayatın kavşağında bizi hep mi acı bekliyor'' (Sayfa: 527)

*

sayıklamalar, 9

*

Telafisi yok bu hayatın. Yaşadıklarım buza yatırılmış balıklar gibi, donuk donuk bakıyor. (Sayfa: 541)

Bedrettin Cömert - Croce'nin Estetiği

Giriş

*

Tükenmeyen Bir Soru: Sanat Nedir.?

*

Sanatın doğası üzerine kafa yormuş düşünürlerin hemen hepsi, şimdiye dek şu soruya doyurucu bir yanıt bulmaya çalışmışlardır. Sanat nedir.? Bu soruya verilen tüm yanıtlar tarihsel süreç içinde birbirini tamamlayan ve birbirini gerektiren bir zincir oluşturmuşsa da, yanıtlara tek tek baktığımızda önerilen çözümlerin, açıklamaların çoğunun tümden birbirinden ayrı, hatta kimi zaman da birbiriyle çelişir olduğunu gözlemliyoruz.

Sanatın birden çok tanımının yapılması, dolayısıyla tanımlar arasındaki ayrılık, düşünce tarihi açısından bir gereksizlik olarak görülmemelidir elbette, çünkü ''Sanat nedir.?'' sorusuna verilen her yanıt, sanatın doğasına ilişkin her tanım, sanat diye bildiğimiz çok karmaşık olgunun değişik bir yanını aydınlığa kavuşturmuş; insanları sanat yapıtından daha çok, daha derin haz alma konusunda daha bilinçli kılmıştır.

İnsan yaşamı sürekli bir oluşum ve devingenlik içinde sürdüğüne, buna koşut olarak da ''tarih'' adını verdiğimiz kesintisiz süreç giderek yeni düşünce ve duygu birikimleriyle varsıllaştığına göre, tanımların saltık, değişmez geçerliliğinden söz etmek olanaksızdır. Tanımların geçerliliği yer ve zaman koşullarıyla bağımlı olacak ve tutarlı her yeni tanım karşısında bir önceki tanımın etkisi ve geçerliliği ister istemez azalacaktır. Ama yine kaçınılmaz bir biçimde, her tanımda, sanat gerçeğini birazcık olsun yansıtan; sanatsal deneyimi aydınlatan; beğeniye, geriye dönüşü engelleyen bir boyut kazandıran öz kalacaktır. İşte, insanın sanat düşüncesine ilişkin geçmiş'ini şimdi'nin somutluğunda eritip özümleterek gelecek'e bağlayan şey, insanlığın tarihsel kalıtımı olarak geride kalan bu özlerin kesintisiz bir süreçte birbirini tamamlamasıdır.

Evet, sanat nedir.? Günümüzde bu soruya, bundan, örneğin yarım yüzyıl öncesinde olduğu gibi, yer ve zaman koşullarını hesaba katarak bile, kesin bir yanıt vermek, başka bir deyişle bu soruyu bir tanımla yanıtlamak yalnızca güç değil, aynı zamanda olanaksız. Çünkü, ''makine yapan makine'' çağımızda, bilimin kesinliklere değil, olasılıklara dayandığı çağımızda sanatı da bu ''olasılıklar uygarlığı''nın dışında düşünmek biraz çağdışı olur herhalde.

*

1938'de ölen Alman düşünürü Edmund Husserl'in, ölümünden sonra 1954 yılında yayımlanan ''Avrupa'da Bilimlerin Bunalımı ve Transandantal Fenomenoloji'' adlı yazısı, bu açıdan özel bir önem taşıyor. Özzetle şunları söylüyor Husserl bu yazısında. (Sayfa: 11-12)

Sanatı Tanımlamak Gerekli Mi.?
*
Geleneksel metafizik felsefenin 19. yüzyılın sonlarından itibaren önemini yitirmesi sonucunda, Avrupa kültürü bunalıma girmiştir. Düşünce adamı artık pratik olayların karışık denizinde kendini kaybetmeye başlamış, kuşkuculuğun ve us gücüne güvensizliğin kurbanı olmuştur. Oysa yaşam, ne olayların düzensiz bir biçimde birbirini izleyişi, ne de karanlıkta bir sendelemedir. Şeylerde bir doğrultu, bir ereklilik, bir düzen vardır. Bu doğrultunun, bu erekliliğin, bu düzenin kesin ve saltık olmadığı doğrudur; tarihsel evrim gerektiğinde, her doğrultu, her ereklilik, her düzen, yerini yeni bir doğrultuya, yeni bir erekliliğe, yeni bir düzene bırakacaktır, ama bu durum, düşünceye, elverişli bir araştırma alanı sağlaması bakımından yeterlidir de. Felsefe ancak metafizik istemlerini bir yana bıraktığı, çözümlemelerini tarihsel olarak sınırladığı zaman yaşamını sürdürebilecektir. Kategoriler ve tanımlar yine olanaklı olacak, ama hiçbir zaman evrensellik ve ölmezlik savında bulunamayacaklar.
Husserl'e göre, her şeyi oluşturan öğenin ne olduğunu sormak yararsız bir çabadır. Dolayısıyla, ''Sanat nedir.?'' diye sormak da yersizdir. Bu soruların karşılığını yaşamın kendisi, yaşadığımız deneyimlerin kendisi verecektir. Deneyimlerimiz, insanların yaşamında sanat diye bir şeyin varlığını açıkça gösteriyor. Yine deneyimlerimiz, aynı açıklıkla, sanatın örneğin siyasetten veya tarımdan değişik bir şey olduğunu da gösteriyor. Bu yanıtlar, gerçekliğin ne olduğuna, niçin olduğuna bir yanıt değil, gerçekliğin görünüşünün betimlenmesidir, yani fenomenolojisi'dir. Ne var ki böyle bir betimleme, olaylara düzen ve anlam veren bir betimlemedir. (Sayfa: 12-13)

Sanatın Çağımızdaki Kurtuluşu

*

Çağımızın bir İtalyan düşünürü olan Antonio Banfi de (öl. 1957) aynı kanıda. O da Husserl gibi, kapalı dizgeye (sisteme) dayanan felsefelerin bunalıma girdiğini düşünüyor. Özellikle yüzyılımızın birbirini hızla izleyen olguları, yazın ve figürlü sanat alanındaki bunca tedirginlik ve yüzyılların kurulmuş düzenini altüst eden bilimsel kuramlar karşısında, metafizik çözüm yolları geçersizliğini göstermiş, yaşamı ve tarihi açıklayamaz hale gelmiştir. Eğer bu durumda, kuşkuculuktan, usdışı tutumlardan kurtulmak istiyorsak, usumuzun saplantıcılıktan sıyrılması, kendini somut yaşantının içinde doğrulaması ve eleştirel bir tavır takınması gerekmektedir. Banfi'nin önerdiği eleştirel usçuluğun sonucu olarak da felsefe, yaşamın çok yönlü, çok karmaşık kesimleri üzerinde bilgi kurmaktan vazgeçerek, kendini basit bir yönteme indirgemek zorundadır.

Banfi, çağdaş kültürün ve uygarlığın içinde bulunduğu bunalımı, sanatlar için olumlu bir etken saymaktadır. Bu banalım, sanatların kapalı kalıplarını kırmış, onları yaşama açmıştır. Hegel, yanlılarının sandığı gibi sanat ölmemiş, sanatın kısıtlayıcı biçimi ölmüştür. Sanat gerçek yaşamına asıl şimdi başlamaktadır. Son yılların özelliğini oluşturan çeşit çeşit akım ve sanat anlayışları, bağımsızlığını yeni kazanan bir gücün kendini gerçekleştirmesidir.

Bu nedenle sanatı tanımlamak boştur, çünkü sanat, özelliği uyarınca, tanımı reddeder, çünkü sanat hiçbir zaman uzun süre bir tanım kalıbına bağlı kalamaz. Sanat, yalnızca yapılır. O, ancak yapıldıktan sonra bir şeydir. ''Sanat nedir.?'' sorusu Galilei öncesi bir sorudur. Bu soruyu yanıtlamaya yeltenmek, sanatçılar ve eleştirmenler karşısında kural koyucu bir tavır takınmak olur. Bu da, sanatın yaşantısına saygısızlık demektir.

Günümüz İtalyan estetikçilerinden Dino Formaggio da Arte adlı yapıtını şu tümceyle açıyor: ''İnsanların sanat adını verdikleri her şey sanattır''. Görüldüğü gibi bu da bir tanım değildir.

Bu koşullarda, sanatın tanımlanması yolunda gösterilen çabalar boşa mı harcanmış oluyor.? Şunu çekinmeden söyleyebiliriz: Bir ozanımızın da dediği gibi, ''inanmıyorum demek bile bir yerde inanmak gibi bir şey'' olduğuna göre sanatın tanımlanamayacağını ileri sürmek de bir anlamda onu tanımlamak oluyor. Ne var ki, bu ''olumsuz'' tanımların, yani tanımlamadan çekinişlerin, aslında bizi daha gerçekçi bir yönteme götürdüğü ileri sürülebilir. Metafizik estetiğin yaptığı gibi, her yer ve her zaman için geçerli olan ve sanatı sanat yapan öğenin yakalanması, bulunup saptanması türünden, somut insan yaşantısına ve dural olmayan bir tarih anlayışına aykırı davranışları sanat felsefesine ilke yapıp her türlü gelişmeyi tıkamaktansa, kuşkudan ve tanımsızlıktan yola çıkmak, daha sağlıklı olur kanısındayız. Kuşkunun yerini rahat güvenin aldığı her çağda, düşüncenin yozlaşıp tıknefes olduğuna tanık olmuşuzdur. Bu yüzden, kuşkuculuğu ilke yapmaksızın, kuşkuların tedirginliğinden korkmadan gerçeği bulmaya çalışmak, en doğru yol olsa gerektir. (Sayfa: 13-15)

Çağımızın Bir Sanat Kuramcısı: Benedetto Croce

*

Benedetto Croce'nin estetiğinde de, sanatın kesin bir tanımıyla karşı karşıyayız. İlk kez 1900'lerde ilk biçimini alan bu tanım, Croce'nin tüm yaşamı boyunca sürekli bir gelişim sürecinde yoğrulmuşsa da, özde aynı kalmıştır.

Ne var ki, sanatın tanımını yapması ve dizgesel bir düşünce düzenine sahip olmasına bakarak, Croce'yi ''metafizik'' diye nitelendirme yanlışına düşmemek için de çok dikkatli olmalıyız, çünkü o, metafizik olan her şeye yazdığı her satırda karşı çıkmış, tarihselliği savunmuş, insan yaşantısının somutluğunu hiçbir zaman gözden ırak tutmamıştır. Bu nedenle, Croce'nin sanat tanımının, ''bir tanımda soyutlanamayacak'' özelliklerini ancak bu tanım girişiminin ayrıntılarına inip kavrayabiliriz.

''Bilindiği gibi Estetik, yeni bir felsefi bilimdir. Adının geçmişi ise iki yüzyıl öncesine uzanır ancak. Croce'nin kendisinin de bir yazısında açıkladığı üzere Estetik, yalnızca 'dini bütün olmayan' 18. yüzyılın yaratabileceği iki 'dünyasal' bilimden biridir. Ötekisi de ekonomidir. Estetik'in doğabilmesi için, sanata, Mantık ve Ahlak'tan bağımsız bir gerçeklik ve geçerlilik tanınması gerekiyordu. Romantizm, bu bağımsızlığın, insanı kendinden geçiren taptaze bir bulgusudur. Romatizm, sanatsal etkinliğin tüm özelliklerinin ayırdına varmıştır. Sanatın özgünlüğü ve yaratıcı yeteneği, katışıksızlığı ve kendiliğindenliği, esin ve düş olarak düşlemsel doğası, her türlü kuralı yadsıyan üstün özgürlüğü, gönlün bir ezgisi olarak lirikliği, bireyselin sezgisi olma niteliği, sonsuz ve yüce duygusu.

Ne var ki Romantik Okulun bulguları 'düşünce ve parçacıklar' halinde kaldı. Romatik bir estetikten söz edilerek, Herder'in, Sclegel'in, Novalis'in, Scheiermacher'in, Schelling'in hatta Hegel'in adı anılabilir ve bunlara öncü Vico'nun, Foscolo'nun, De Sanctis'in adı da eklenebilir, ama ruhsal yaşamın genel bir görünümü içinde, sanat kuramının bir dizge olarak gerçekleştirildiği söylenemez. Bu ereğe en çok yaklaşan Hegel, sanatı felsefenin altında düşünmüş, Schelling ise sanatı gizemsel bir birleşme davranışı olarak görmüştür.

Romantik atılımın örgensel (organik) bir bireşime ulaşamadan sönmesinden sonra gelen pozitivizm, ruhbilimin, patolojinin ve toplumbilimin açıklamalarına başvurmuştur. Croce'nin Estetik adlı yapıtı, İtalyan kültürüyle birlikte bir bölüm Avrupa kültürünün de pozitivizmden kurtulmasını sağlayan nerdeyse, beklenmedik bir olay olmuştur.''*

*

Dipnot: Carlo Antoni, Commento a Croce, Neri Pozza Editore, Venezia 1955, s. 156-157 (Sayfa: 15-16)

Önce Estetik:

*

''Bir bütün, bölümleri olduğu için, o bölümlerin kendisi olduğu için ancak bütün'dür; bir örgenli (organizma, örgenleri ve işlevleri olduğu için, o örgenlerin ve işlevlerin kendisi olduğu için örgenlidir; bir birlik, ayrımlamalar içeriyorsa ve ayrımlamaların birliğiyse ancak kabul edilebilir. Düşünceye, birliksiz ayrımlama kadar, ayrımlamasız birlik de aykırıdır.''

*

Croce (Sayfa: 19)

Ruh Felsefesinin Kategorileri:

*

''İnsan, kuramsal yolla, şeyleri kavrar; pratik yolla ise onları değiştirir. Birincisiyle evreni kendinin yapar, ikincisiyle onu yaratır. Fakat birinci biçim ikincisinin temelidir. İstemden bağımsız bir bilgi bir anlamda düşünülebilir, ama bilgiden bağımsız bir istenç olanaksızdır. Kör istenç, istenç değildir; gerçek istencin gözleri vardır.''

*

Croce, Estetica, s. 54 (Sayfa: 22)

Kategorilerin Dairesel Bağlamı:

*

''İlkesi, başka bir etkinliğin ilkesine bağlı bir etkinlik, özde, o başka etkinliktir. Dolayısıyla ahlaka, hoşlanmaya veya felsefeye bağlı sanat da, sanat değil, ahlak, hoşlanma veya felsefedir. O halde, sanatın bağımsız olduğunu savunuyorsak, bu bağımsızlığın neye dayandığını, yani sanatın ne yolla ahlaktan, hoşlanmadan veya felsefeden ve tüm öteki etkinliklerden ayrıldığını araştırmak gerekir.'' (Sayfa: 23)

*

BÖLÜM I

CROCE'NİN ESTETİK DİZGESİNİN TEMEL ÇİZGİLERİ

Sanat Bireyselin Bilgisidir:

*

''Genellikle sanat adını verdiğimiz şey, her zamanki sezgilerden daha geniş ve karmaşık sezgiler yakalar; ama sezgilediği şey, her zaman duyumlar ve izlenimlerdir. Sanat, ifadenin ifadesi değil, izlenimlerin ifadesidir.''

*

Croce (Sayfa: 33)

*

DİPNOT: ''..İçine en az çıkar olsun karışmış güzellik yargısı, yanlı bir yargıdır, katışıksız bir beğeni yargısı değildir. Beğeni konusunda yargı verebilmek için, şeyin varlığıyla hiç ilgilenmemek, bu bakımdan tümden ilgisiz kalmak gereklidir.'' (Sayfa: 34) (Kant)

Sanat Ahlak Değildir:

*

''Dante'nin Francesca'sını ahlaksız veya Shakespeare'in Cordelia'sını ahlaklı diye yargılamak (Francesca ve Cordelia'nın görevleri yalnızca sanatsaldır. Onlar, Dante'nin ve Shakespeare'in gönüllerinin müziksel notalarıdır), dörtgeni ahlaklı veya üçgeni ahlaksız diye yargılamak gibi bir şey olur.. Sanattan istenen, insanları iyiye yöneltmek, kötüden tiksindirmek ve görenekleri düzeltip iyileştirmek görevi, ahlakçı öğretinin bir kalıntısıdır. Bu öğreti, sanatçılardan, kitlelerin yurttaşlık eğitimine katkıda bulunmasını, halkın ulusal veya savaşçıl duygularını güçlendirmesini, alçakgönüllü ve çalışkan yaşam ülkülerini yaygınlaştırmasını istemiştir. Bütün bunları, nasıl ki, geometri bilimi yapamaz ve yapamadığı için de saygınlığından bir şey yitirmez, aynı şekilde sanat da yapamaz.''

*

Croce (Sayfa: 38)

*

SEZGİNİN BELİRLENMESİ

Sezgi Liriktir:

*

''Katıksız sanat yapıtlarında hayran kaldığımız şey, bu yapıtlarda bir ruh durumunun ulaştığı, yetkin düşlemsel biçimdir. Biz buna, sanat yapıtının canı, birliği, sımsıkılığı, doluluğu diyoruz. Yetkinliğe erişememiş ya da yapmacık sanat yapıtlarında sevmediğimiz şey ise, bir ya da birden çok ruh durumunun birliğe kavuşamamış çatışmasıdır.''

*

Croce (Sayfa: 45)

*

Sezgi Katışıksızdır:

*

''..şiire ne duygu, ne imge, ne de ikisinin toplamı denilebilir. Şiir, 'duygunun içseyri' veya 'lirik sezgi', ya da kendisini oluşturan imgelerin gerçeklik veya gerçeksizliklerine ilişkin her türlü tarihsel ve eleştirel bağıntıdan arınmış ve yaşamın, gündeliklikten sıyrılmış salt, katışıksız atışını yakaladığı için, katışıksız sezgi'dir.

Katışıksız sezgi, ussal ve mantıksal bağıntılardan arınmış olabilmek için, duygu ve tutkuyla doludur; başka bir deyişle, yalnızca bir ruh durumuna sezgisel ve ifadesel biçim verir, bu nedenle de, görünüşteki o soğukluğun altında sıcaklık vardır ve her gerçek sanat yaratısı, yalnız salt liriklik olmak koşuluyla katışıksız sezgidir.''

*

Croce (Sayfa: 46)

*

Sanat Kuramsallaştırılmış Duygudur:

''Katışıksız sezgide veya sanatsal tasarımda, her tek'in yüreği tüm'ün yaşamıyla çarpar ve tüm, her tek'in yaşamının içindedir; ve gerçek anlamdaki her sanatsal tasarım aynı zamanda hem kendisi hem de evrendir; o bireysel biçimde evren ve evren olarak o bireysel biçimdir. Ozanın her sözcüğünde, onun düşgücünün her yaratısında; tüm insanlık yazgısı, tüm umutlar, tüm düşler, acılar ve sevinçler, insanların büyüklükleri ve küçüklükleri, acı çekerek ve sevinerek hiç durmadan kendi üstünde oluşan ve çoğalan gerçek'in iç dramı vardır.''

*

Croce (Sayfa: 47)

Katışıksız Sezginin Yaşanma Koşutu:

*

''Günlük yaşamda, duyumların ardından hemencecik düşünmeler ve istemeler gelir, onu, başka duyumlar, başka düşünmeler, başka istemeler izler. Bu ardışık, ne denli hızlı olursa olsun, katışıksız sezginin gerçekleştiği ilk anı ortadan kaldıramaz. Bu ilk an, çoğalarak ve yayılarak, sanat yaşamını oluşturur. Bu ilk an olmadan, büyük ateş gelmez. Gerçek anlamda sanatçı, katışıksız duyum veya sezgi anını, başkalarına göre daha uzun sürdürebilen ve başkalarının da sürdürmesini sağlayacak güçte olan kimsedir.''

*

Croce (Sayfa: 49)

*

SEZGİ VE İFADE

*

Sezgi ve İfade Özdeştirler:

*

''Sanatçı ruhsallığını çok iyi incelemiş kimseler şunu söylüyor: Bir insanı çok hızlı bir bakışla görme eyleminden, resmini çizecek kadar onu gerçekten sezgilemeye geçtiğimizde, canlı ve açık-seçik gibi gelen ilk görüntünün pek bir işe yaramadığının ayırdına varır ve bir kukla bile çizmeye yetmeyecek birkaç izlenimden başka bir şeyimiz olmadığını görürüz. Resmi yapılmak istenen kişi, sanatçının karşısında, bulgulanması gereken bir dünya gibi durur. Michelangelo, 'elle değil, beyinle resim yapılır' diyordu. Leonardo, Son Akşam Yemeği freskosunun önünde, elini fırçaya sürmeden günlerce durmakla, Grazie kilisesi baş rahibini şaşırtıyor ve 'üstün zekâlı kimseler bazen çalışmadan daha çok iş çıkartırlar, çünkü yaratıyı uslarıyla ararlar' diyordu. Ressam, başkalarının duyduğu veya sezinlediği, ama göremediği şeyi gördüğü için ressamdır.''

*

Croce (Sayfa: 51)

*

Sanat ve Teknik:

*

''Tüm varlığından sonsuz oluklar halinde fışkıran ifadeleşmiş imgelerle titreşen sanatçı, tüm insandır, bunun için de, aynı zamanda pratik insandır ve pratik insan olarak, ruhsal emeğinin sonucunun yok olmasını önlemek ve hem kendisi hem de başkaları için imgelerinin yeniden üretimini olanaklı kılmak, kolaylaştırmak amacıyla araçlara başvurur. Bunun sonucu olarak da, yeniden üretme işlemine yarayacak pratik edimler meydana getirir. Bu pratik davranışları, başka herhangi bir pratik davranış gibi, bilgiler yönetir, bu nedenle de onlara teknik davranışlar denir.'' (Sayfa: 58)

*

''Bu iki etkinlik biçimi birbirinden o kadar iyi ayrımlanmıştır ki, örneğin şiirlerinin matbaa provalarını kötü düzelten bir ozan, elverişsiz gereç kullanan veya statik yasalarına yeterince dikkat etmeyen mimar, çabucak bozulan boya kullanan ressam gibi, hem iyi sanatçı hem de kötü teknikçi olunabilir.. Fakat olanaksız bir şey varsa, o da, şiirini kötü yazan büyük ozan, renkleri yakıştıramayan büyük ressam, çizgileri uyumlaştıramayan büyük mimar, tonları uyuma sokamayan büyük besteci, yani kendini ifade etmesini bilmeyen büyük sanatçıdır. Raffaello hakkında, elleri olmasaydı da büyük bir ressam olurdu denilmiş, ama, çizim duygusu olmasaydı da büyük ressam olurdu denilmemiş.'' (Sayfa: 59)

*

Croce

*

İfadenin Bölünmezliği:

*

''Sezgi-ifadelerin sınıflandırılması belki kabul edilebilir, ama bu sınıflandırma felsefi değildir. Her bir ifadesel olgu bir bölünmezdir.. Yalnızca izlenimler, yani içerikler değişir; her içerik, bir ötekisinden değişiktir, çünkü yaşamda hiçbir şey yinelenmez; içeriklerin sürekli değişmesi karşısında, izlenimlerin estetik bireşimleri olan ifadesel biçimlerin indirgenemez çeşitliliği vardır.

Bunun mantıksal sonucu da, bir çanaktan değişik biçimdeki başka bir çanağa sıvı dökercesine, bir ifadeyi başka bir ifadeye dökme savında olan çevirilerin olanaksızlığıdır. Önceden estetik biçimde işlenmiş şey mantıksal olarak işlenebilir elbette; ama, önceden estetik biçimine kavuşmuş şey, başka bir estetik biçime de indirgenemez. Nitekim her çeviri ya azaltır ya da bozar; başka bir deyişle, ilk ifadeyi döküm kabına koyarak ve çevirmen denen kişinin kişisel izlenimleriyle karıştırarak, yeni bir ifade yaratır..''

*

Croce (Sayfa: 63)

*

Şiir (Sanat) ve Dil Özdeşliği:

*

''Dil felsefesi ve sanat felsefesi aynı şeydir.

Dilbilimin Estetikten değişik bir bilim olması için, konusunu, estetik olgu olan ifadenin oluşturmaması gerekir, yani dilin ifade olduğunu yadsımak zorunluluğu vardır. Oysa, hiçbir şey ifade etmeyen bir dizi ses, dil değildir; dil, eklemli, sınırlanmış, ifade amacıyla örgütlenmiş sestir. Öte yandan Dilbilimin, Estetik'e göre özel bir bilim olabilmesi için, özel ifadeler sınıfını edinmesi gerekir. İfadelerin sınıflandırılamayacağını daha önce göstermiştik zaten.''

*

Croce (Sayfa: 64-65)

*

Dil Anlayışı:

''Eğer şiir ayrı bir dil, bir ''Tanrılar dili'' olsaydı, insanlar onu anlayamazlardı. Şiir insanları yüceltiyorsa, onları kendilerinin üstünde değil, kendi içlerinde yüceltir.''

*

Croce (Sayfa: 65)

*

''Dil, sürekli yaratmadır; sözle bir kez ifade edilen şey, bir daha yinelenemez. Yinelense de, önceden üretilmiş olanın yeniden üretimi biçiminde olur bu. Her yeni izlenim, sürekli ses ve anlam değişikliklerine, yani hep yeni ifadelere götürür. O halde örnek dil aramak, devinimin devinimsizliğini aramak demektir.

Dilin katıksız gerçekliğinden bir şeyler kavrayabilmenin ilk koşulu; dilbilgisini ve tümcenin tüm bölümlerini, her türlü sözcük ayrımlarını tümden unutmaktır. Sert dilbilgisi kabuğu kırıldıktan sonra ancak, dil ırmağının (şiir ırmağının) başlangıçtaki gücüyle, pırıl pırıl ve taptaze aktığı görülür.''

*

Croce (Sayfa: 66)

*

İfade Çeşitleri:

*

''..'Yazınsal ifade'nin bulgulanmasının en büyük değeri, şiir olmayan her şeyi, ivediliğe kapılarak, çirkine ve karşı-şiir'e indirgememek; şiirsel olmadıkları halde şiir duyarlığını ve beğenisini incitmedikleri, benzer bir şiir havası yarattıkları için geniş bir alanı kapsayan şiirsel olmayan ifadeleri meşru kılmak olmuştur.''

*

Croce (Sayfa: 69)

*

''Şiirsel ifade ile düz ifade arasındaki ayrımla ilgili sorun, Aristoteles tarafından çözülmüş sayılır. Aristoteles, ölçüyle yazılmış felsefe kitaplarının olacağı gibi, serbest ölçüyle yazılmış şiirlerin de bulunacağını göstermiştir.''

*

Croce (Sayfa: 71)

''Düz ifade, simge veya gösterge olduğundan dolayı, sözcük değildir. Bu durum, şiirin, 'insan türünün ana dili' olduğunu ve 'ozanların dünyaya düzyazıcılardan önce geldiğini' belirten özdeyişlerin derin anlamını ortaya koyar.''

*

Croce (Sayfa: 72-73)

*

Yazınsal İfade:

*

''Yazınsal ifade, nezaket kuralları gibi, uygarlığın ve eğitimin bölümlerinden biridir. Yazınsal ifade; şiirsel olmayan ifadelerle, şiirsel ifadeler arasında, şiirsel olmayanlar yadsınmadan, ama aynı zamanda şiir ve sanat bilinci de incinmeden, gerçekleştirilen uyumdur. Bu nedenle eğer şiir insan türünün anadiliyse, yazın da, onun uygarlık eğiticisi veya eğiticilerinden biridir.

Bu iki ifade düzeni arasındaki denge, birini ötekisi uğruna harcayarak değil, her ikisini de dikkate alarak, her ikisinin de yeni ifadede ılımlaştırılmasıyla sağlanır.'' (Sayfa: 74)

*

''Yazın da, sıcaklığı, kendiliğindenliği, 'içten gelerek yazma'yı gerektirir. Hiçbir zaman meslek haline gelmez, yoksa inanmışlık, ya da içtenlik eksik olunca, içi boşalır, soğuklaşır, topallar, kulağı tırmalar, kısacası köyü yazım olur.'' (Sayfa: 75)

''Şiir ritimdir, melodidir, uyumdur. Estetik biçimsellik, yani yazın, tüm bu özellikleri ödünç alır ve felsefenin, tarihin, bilimin, tutkuların gerçekliğine bir ritim, bir melodi, bir uyum katar.''

*

Croce (Sayfa: 76)

*

BÖLÜM II

*

SEZGİ-SANAT ÖZDEŞLİĞİNİN VE ROMANTİK DİL ANLAYIŞININ ELEŞTİRİSİ

*

Antonio Aliotta'nın Croce'ye eleştirilerinden:

''Bir tabloyu algılamakla onun estetik olarak seyrine dalmak aynı şey değildir. Hatta, algı, içseyrinin öncülüdür, çünkü bir nesne, algılanmadan seyredilemez.'' (Sayfa: 85)

*

Şiirsel İmgenin Ussallığı:

*

''..sezgici estetik anlayışına, en köklü ve çağdaş eleştiriyi Galvana Della Volpe getirmiştir. Della Volpe, bu eleştirisinde, en yeni bilimin ilkelerinden de yararlanarak, konuya gerçekten bilimsellik kazandırmıştır.

''Romantik kalıtım ve ona özgü estetik gizemcilikle yüklü (şiirsel 'imge' veya 'imgelem' terimi, bugün hâlâ Estetik'in ve edebiyat eleştirisinin karşılaştıkları en büyük engeli oluşturmaktadır. Bir yandan şiirsel 'imgenin' hakikat taşıyıcısı olduğu söyleniyor, ama öte yandan bunun us veya düşüncenin imgede örgensel olarak varoluşundan gelmediği örtülü olarak öne sürülüyor. Yani, us veya söylem (discorso) veya düşünce, şiirin başlıca düşmanı sayılmakta devam edilirken, 'imgenin' bir 'hakikat oluşu', dolayısıyla evrenselliği ya da tümelliği ve bilgi değeri üzerinde diretiliyor ve buna da 'sezgisel' deniyor. İlk bakışta şiirin özünden gelen ve aşılması olanaksız bir çıkmaz gibi gözüken bu çelişki, aslında, geleneksel-romantik-ruhçu (Hıristiyan-kentsoylu) estetik görüşünün iç çelişkisinden başka bir şey değildir. Bu çıkmaz ancak, geleneksel-romantik-ruhçu (Hıristiyan-kentsoylu) estetik anlayışının kökten ve bütünüyle aşılmasıyla giderilebilir.'' (Sayfa: 88)

*

Şiirsel İmge Bir İmge-Kavram Bütünüdür:

''İmge, ne kadar anlamlıysa veya anlamla doluysa, o kadar açık-seçik, yani o kadar imgedir.''

*

Della Volpe (Sayfa: 90)

*

''Demek ki bir imge, ne kadar açık-seçik bir anlama bağlıysa, bizi o kadar heyecanlandırır ve kavrar. Kısaca, yalnız bizi inandıran imge, yani bir 'imge+anlam veya kavram', şiirsel olarak etkili olabilir.''

*

Della Volpe (Sayfa: 91)

*

''..yalnızca ''imgeler' veya 'sezgiler' aracılığıyla elde edilen sanatsal bir bilgiden söz etmek ve bu bilginin aynı zamanda ve örgensel bir birlik içinde kavramlar aracılığıyla da gerçekleştiğini belirtmemek, gizemcilik ve kötü bir dogmacılık olur.''

*

Antonio Aliotta (Sayfa: 91)

*

''Her ne kadar ilk bakışta aykırı gelse de, sanat dünyasında ve özellikle şiir dünyasında görülen eytişim (diyalektik), işte madde-us (ayrıtürden'ler) eytişimidir.''

*

Antonio Aliotta (Sayfa: 92)

*

Kavramın Olmadığı Yerde Biçim de Yoktur:

''Demek ki ozan, ozan olabilmek için, yani sonradan göreceğimiz o kendine özgü yolla da olsa, imgelerine biçim verebilmek için, tarihçiden ve genellikle bilim adamının yaptığından değişik olmayarak, sözcüğün en düz anlamında, düşünmek ve usavurmak, dolayısıyla, şeylerin doğruluğu ve gerçekliğiyle hesaplaşmak zorundadır.''

*

Della Volpe (Sayfa: 93)

*

Dilyetisi, Dil, Söz:

''Dil olmadan dilyetisinden söz edilemezse de, dili dilyetisiyle karıştırmamak gerekir. Dil bu yetinin hem toplumsal bir ürünüdür, hem de bu yetinin bireylerde işlemesini sağlamak amacıyla toplum tarafından benimsenmiş gerekli anlaşmalar bütünüdür.''

*

Ferdinand de Saussure (Sayfa: 96)

''Yalnızca başkalarını dinleyerek anadilimizi öğrenebiliyoruz. Anadilimiz, ancak sayısız deneyler sonucunda bir birikim oluyor beynimizde. Sonra, dilin evrimini sağlayan da sözdür. Dilsel alışkanlıklarımızı değiştiren şey, başkalarını dinleyerek elde ettiğimiz izlenimlerdir. Demek ki dille söz arasında karşılıklı bir bağımlılık var. Dil, sözün hem aracı hem ürünüdür. Ama bu gerçek, dil ile sözün kesinlikle ayrı iki şey olarak düşünülmesini engellemez.''

*

Ferdinand de Saussure (Sayfa: 98)

*

Göstergenin Değişmezliği:

*

''..hiçbir toplum dilini, önceki kuşaklardan kalan ve olduğu gibi kabul edilmesi gereken bir üründen başka bir biçimde tanımaz ve tanımamıştır. Bu nedenle, dilin kökeni sorunu sanıldığı gibi önemli değildir. Dilbilimin asıl konusu gerçek nesnesi; oluşmuş bir dilin doğal ve düzgün yaşantısıdır. Belirli bir dil durumu her zaman tarihsel etkenlerin ürünüdür. Dil göstergesinin niçin değişme olduğunu, başka bir deyişle niçin her türlü rastgele değiştirimlere karşı direndiğini bu etkenler açıklar.''

*

Ferdinand de Saussure (Sayfa: 105)

*

Dilde Dışlaşmayan Düşünce Bir Bulutsudur:

*

''Dil, kâğıda benzetilebilir. Düşünce kâğıdın yüzüyse, ses de tersidir. Kâğıdın tersini de kesmeden yüzünü kesemezsiniz. Aynı biçimde dilde, ne ses düşünceden, ne de düşünce sesten ayrılabilir. Böyle bir ayrım ancak bir soyutlamayla gerçekleşebilir. Ama bunun sonucu da, ya salt ruhbilim, ya da salt ses bilim yapmaktır.

Demek ki dilbilim, bu iki düzey öğelerinin birleştiği sınır bölgesinde çalışır: Bu birleşme, bir töz değil, bir biçim yaratır.''

*

Ferdinand de Saussure (Sayfa: 109)

Şiirin Ayırıcı Özelliği Anlamsal-Teknik Niteliktedir

*

Cevdet Kudret, Kuvâyı Milliye destanının arkasına eklediği notlarda, bazı dizelerin son biçimleriyle ilgili olarak kimi açıklamalar yapıyor. Örneğin, ''Mansur doğruldu apansızın/yana attı kendini/kaçıyor bayır aşağı'' dizeleri, çeşitli değiştirmeler sonunda, ''Mansur doğruldu apansızın/kaçıyor bayır aşağı'' biçimini almış. Ozanı böyle bir değişikliğe iten şey nedir.? Yalnızca soyut bir biçimsel kaygı mı.? Bu değişiklikler salt sözcüklerin yerini değiştirmek gibi yüzeysel bir işleme indirgenebilir mi.? Bir sözcüğü şuraya değil de buraya koymanın veya bir sözcüğü kaldırıp başkasını eklemenin anlamda doğuracağı sonuçlar var mıdır.? Varsa nelerdir.?

*

Gösteren Düzlemindeki Her değişiklik Bir Gösterilen (anlam) Değişikliğidir

*

Yukarıya aldığımız dizelerle ilgili olarak Kuvâyı Milliye destanındaki konunun özeti şöyledir: Kuvâyı Milliye yıllarında Kartallı Kâzım, köylerde teşkilât kurarak ''bizimkileri'' satan tercüman Mansur'u vur emri almıştır merkezden. Önce başına nişan alır Mansur'un, tutturamaz. Kurşun omzuna girmiş olmalıdır. Mansur, ters dönüp, beygirle kaçmaya başlar. Derken Kâzım ikinci kurşunu yetiştirir, peşinden üçüncüsünü. Önce sola yıkılır tercüman, sonra yere. Ama bir ayağı üzengiye takılır, kaçan hayvanın peşinden bir süre sürüklenir. Sonra kurtulur ayağı. Beygir koşarak yamaca sararken de, Mansur yıkılıp kalır olduğu yerde. Kartallı Kâzım, üzerinde casusların isimleri bulunan kâğıdı almak için Mansur'a doğru ilerler. Aralarında yalnız dört telgraf direği mesafe kalmıştır ki, Mansur ansızın doğrulur ve bayır aşağı kaçmaya başlar.

*

(N. Hikmet, Kuvâyı Milliye, baskıya hazırlayan Cevdet Kudret, Bilgi yayınevi, Ankara 1974, s. 81, 163, d. 1158-1160)

*

Ozan, ''yana attı kendini'' dizesini atarak ve 'apansızın' zaman zarfını 'ansızın' biçimine sokarak ne yapmayı amaçlamıştır.? 'Apansızın' zaman zarfı, eylemin ivedilikle meydana geldiğini belirtmesine karşılık olayın yarattığı gerilimin nesnel gelişimine oranla aşırı bir çabukluğu vurgulamakta, giderek şiirsel etkiyi kesintiye uğratmaktadır. Üç kurşun yemiş bir kimsenin kalkmasının 'apansızın' olması pek inandırıcı değildir. Oysa 'ansızın', daha az şiddette bir zarf olmaktan başka, zamanı belirtmenin ötesinde bir işlev de taşımaktadır. Bu dizelerde söylemek, pekiştirilmek istenen şey, Mansur'un, düştüğü yerden kalkış süresinin kısalığı değil, bu kalkışın korku içinde, telaşla gerçekleştiğidir. Zamanın çabukluğundan çok, eyleme eşlik eden ruhsal durum verilmek istendiğinden, 'ansızın' sözcüğü son biçim olarak kalmıştır.

Görüldüğü gibi, kimi öğelerin değiştirilmesi, soyut bir biçim oyununu değil, yani yalnızca dilin gösteren kesiminde olan bir değişimi değil, düşünce ve duyguların nesnelliğe ve gerçekliğe uygun olarak verilmesini amaçlamaktadır. Başka bir deyişle, gösteren düzleminde yapılan herhangi bir değişiklik, kaçınılmaz bir biçimde, gösterilen düzleminde bir karşılık bulmaktadır.

'Tercüman' cins adı yerine 'Mansur' özel adının konması, adı belirli bir kişiliğe dönüştürmekle, şiirsel düşünceyi daha iyi somutlaştırmaktadır. Gereksiz görüldüğü için andığımız parçanın son biçiminde yer almayan ''yana attı kendini'' dizesi ise, olayın gerçek sürecine oranla, abartılmış bir davranışı yansıtmaktadır, çünkü 'ansızın' doğrulmakla, 'bayır aşağı kaçmak' arasındaki zaman bütünlüğünü, kesintisizliğini, sürekliliğini bölmektedir.

Yine aynı destanın Mustafa Kemal'i anlatan, ''Sarışın bir kurda benziyordu/Ve mavi gözleri çakmak çakmaktı/Yürüdü uçurumun başına kadar/eğildi, durdu/ Bıraksalar/ ince, uzun bacakları üstünde yaylanacak/Ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak/ Kocatepe'den Afyon ovasına atlayacaktı'' ''ve karanlıkta akan bir yıldız gibi kayarak'' dizesi ilkin şöyleymiş: ''ve karanlıkta kayan bir yıldız gibi akarak''. Dikkat edilirse, 'akmak' ve 'kaymak' sözcüklerinin yer değiştirmesiyle dizenin anlamı da değişmiş, daha doğrusu bu anlam daha gerçek, daha nesnel bir kimlik kazanmıştır. Her ne kadar yıldız kayması diye bildiğimiz olayla ilgili olarak hem 'akmak', hem 'kaymak' fiilini ayrıntısızca kullanıyorsak da, insanın bir yerden başka bir yere hızla ve çabucak ulaşmasını, 'kaymak' fiili, 'akmak'tan daha gerçekçi bir biçimde vermektedir. Ayrıca 'kaymak', genellikle bir yüzey üzerinde gerçekleşen bir eylemken, 'akmak', daha çok boşluk düşüncesini çağrıştırır. Bu bakımdan, yukarıya aldığımız dizelerin bağlamında, 'akmak' yıldızı, 'kaymak' ise insanı niteleyen en nesnel belirlemelerdir.

*

Aynı yapıttan bir örnek daha verelim. İlkin, ''müntekim/güzel/ve rahat günlere inanıyordu'' olan dizeleri sonradan, ''öcalıcı, güzel ve rahat günlere inanıyordu'' olmuş, peşinden de, ''güzel, rahat günlere inanıyordu'' değişimiyle son biçimini almıştır.

Birinci biçimle ikincisi arasında yalnızca 'müntekim' sözcüğünün Türkçeleştirilerek 'öcalıcı' yapılması gibi bir ayrım var. Oysa üçüncü ve son biçimde, 'öcalıcı' sözcüğü tümden kalkmış, yalnızca 'güzel', 'rahat' sözcükleri bırakılmış. Yapıttaki bu dizelerle ilgili bağlamı dikkate alırsak, ''güzel, rahat günlere inanan'' kişinin, sarışın kurda benzeyen, şayak kalpaklı adam olduğu ortaya çıkıyor. Güzel ve rahat günler demek, karnı tok insanın özgürlük, bağımsızlık ve barış içinde yaşaması demektir. Güzellik nasıl bağdaştırılabilir kinle, öcalma duygusuyla.? Ozan, bu sözcüğü çıkarmakla, söyleyişindeki çelişkiyi de gideriyor, dolayısıyla dizenin anlamını daha inandırıcı, daha gerçek kılıyor. Ayrıca 've' bağlacının kaldırılmasıyla da, anlamın daha kesintisiz, daha yoğun bir ussallıkla iletilmesi sağlanmış oluyor. (Bedrettin Cömert, Şiirin Özgül Niteliği, ''Yeni Ufuklar'', İstanbul, Mart 1975, C. 22, n. 258, s. 25-29 (Sayfa: 114-117)

*

Gösteren Düzlemindeki Her Değişiklik Bir Gösterilen (anlam) Değişikliğidir:

Gösterenle gösterilen arasındaki, başka bir biçimde söylersek biçimle içerik arasındaki eytişimsel ilişkiye Gramsci de şu sözlerle dikkati çekiyor: ''İçeriğin biçimine göre bir önceliğinden söz edilebilir mi.? Evet, ama yalnızca şu anlamda: Sanat yapıtı bir süreçtir ve içerik değişimleri aynı zamanda biçim değişiklikleridir de; fakat, içerikten konuşmak biçimden konuşmaya göre 'daha kolay'dır, çünkü içerik mantıksal olarak 'özetlenebilir'. İçerik biçimi önceler dendiğinde, yalnızca şu söylenmek isteniyor: Yapıtın işlenişinde, ardıl girişimler, içerik adıyla gösteriliyorlar, o kadar. Doyurmayan ilk içerik aslında biçimdi de; doyurucu 'biçim'e ulaştığı zaman, içerik de değişmiştir.

*

Antonio Gramsci (Sayfa: 117)

*

BÖLÜM III

*

İFADE VE İLETİM:

''Gramsci, sorunu daha sağlam temellere koyarak şöyle eleştiriyor Croce'yi: ''Ozanlar niçin yazar.? Ressamlar niçin resim yapar.? Croce'ye bakılırsa, sanat yapıtı, sanatçının yalnız ve yalnız beyninde ''tam'' olduğuna göre, sanatçılar kendi yapıtlarını anımsamak için yazı yazıp resim yaparlar.. Burada aslında söz konusu olan sorun, 'insanın doğası' ve 'bireyin ne olduğu'dur. Birey, toplum dışında düşünülmez, dolayısıyla, tarihsel olarak belirlenmemiş hiçbir birey düşünülmezse, her bireyin her sanatçının, sanatçının her etkinliğinin toplumun, belirli bir toplumun dışında düşünülmesi olanaksızdır. Bu nedenledir ki sanatçı, yalnızca 'anımsamak' için, yalnızca yaratma anını yeniden yaşayabilmek için yazıp çizmez, yani düşgücü ürünlerini dışlaştırmaz; sanatçı, yalnızca düşgücü ürünlerini dışlaştırdığı, nesnelleştirdiği, tarihselleştirdiği için sanatçıdır.''

*

Antonio Gramsci (Sayfa: 133-134)

''Eğer bugün yurdumuzda, görsel ve plastik sanatlar alanında eleştiri düzeyimiz çok düşükse, bunun başlıca nedeni, her sanatsal etkinliğe, edebiyatın, şiirin merceğiyle bakma alışkanlığımızdır. Bu durumun elbette birçok ekonomik-toplumsal-kültürel, dolayısıyla sanatsal nedenleri var ve bu nedenler ayrıntılarıyla araştırılıp açıklanabilir. Ama bir resim sergisinin sunuş broşüründe, bu işten anladığını sanan, ama resme yalnızca bir konu gözüyle bakabilen bir edebiyatçının övücü sözlerini bulmak gündelik işlerdir bizde.''

*

Bedrettin Cömert (Sayfa: 135)

Agota Kristof - Büyük Defter, Kanıt, Üçüncü Yalan (Çeviren: Ayşe İnce Kurşunlu) (Kapak Fotoğrafı: Nahide Dikel)

Arka Kapak:

*

Zamanın ve adın olmadığı bir coğrafyada, savaşın, felaketin, yoksulluğun ortasında anneannelerine emanet edilmiş küçük ikizler, bir yandan hayatı anlamaya çalışırken bir yandan da ne pahasına olursa olsun hayata sıkı sıkı tutunmaya çalışırlar. Gün gelir ikizlerin yolu ayrı düşer. Bir daha görüşebilecekler midir.? Belki de, sınırları aşmak, sadece mekânları ve kişileri değil, kimlikleri ve hatta geçmişi bile değiştirebilir..

*

Agota Kristof’tan savaş, yıkım, göçmenlik, kimlik, insanlık ve yazmak üzerine tüyler ürpertici bir üçleme.

*

BÜYÜK DEFTER

*

Görevler:

*

Anneanne yemekte, "Anladınız, yemeği ve yatağı hak etmek lazım" diyor.

"Öyle değil, çalışmak çok zor, ama hiçbir şey yapmadan seyretmek daha da zor, hele çalışan yaşlıysa."

Anneanne kıkırdıyor. "İtoğlu itler.! Bana acıdığınızı mı söylüyorsunuz.?"

"Hayır, Anneanne. Yalnızca kendimizden utandık." (Sayfa: 15)

*

Bellek Güçlendirme Alıştırmaları:

*

"Annemiz bize, "Canlarım. Aşklarım. Mutluluğum. Tapılacak bebeklerim" derdi.

Bu sözcükleri hatırlayınca gözlerimiz doluyor.

Bu sözcükleri unutmalıyız, çünkü artık kimse bize böyle şeyler söylemiyor, bu sözcüklerin anısı da taşınamayacak kadar ağır." (Sayfa: 24)

*

Asker Kaçağı:

*

''Yiyecekler ve battaniyeyle geldiğimizde, ''Çok iyisiniz'' diyor.

''İyi olmak istemiyoruz. Bunlara gereksiniminiz olduğu için getirdik. Hepsi bu.''..'' (Sayfa: 41)

*

Tiyatro:

*

''Yoksul havayı koklayıp, ''Oysa burası sıcak çorba kokuyor'' diyor.

Zengin, ''Benim evim çorba kokmaz; evimde kimse çorba pişirmez. Koku komşulardan geliyor ya da sizin düşünüzdeki çorbanın kokusu bu.! Siz yoksullar, aklınız fikriniz midenizde. Bu yüzden de hiçbir zaman paranız olmaz. Kazandıklarınızın tümünü çorbaya ya da sucuğa yatırırsınız. Domuzsunuz sizler. İşte şimdi de sigaranızın külüyle parkemi kirletiyorsunuz.! Defolun, kaybolun, gözüm görmesin sizi.!'' diye bağırıyor.

Zengin kapıyı açıyor, yoksula yapıştırıyor tekmeyi, zavallı kaldırıma yuvarlanıyor.

Zengin, kapıyı kapatınca bir tas çorbasının başına geçiyor; ellerini birleştiriyor: ''Aziz İsa, verdiğin nimetlere hamdolsun.''..'' (Sayfa: 83)

*

KANIT:

*

Lucas: ''Omuzunda da bir sakatlık var.''

''Evet. Bacaklarında da. Hastanede söylemişlerdi. Benim yüzümden. Hamileliğimi gizlemek için korse giymiştim. Sakat kalacak. Onu boğacak cesaretim olsaydı keşke.''

Lucas havluya sarılı çocuğu kucağına alıp buruşuk küçük yüzüne bakıyor.

''Bu konuyu açma artık Yasmine.''

Yasmine: ''Mutsuz olacak.''

''Sen de mutsuzsun ama sakat değilsin. Senden ya da herhangi birinden daha mutsuz olmayacak belki.'' (Sayfa: 158)

*

Lucas: ''(..) Benim içimde sevgi ve iyilik yok.''

''Sen öyle sanıyorsun, Lucas. Ben tam tersini düşünüyorum. Henüz iyileştiremediğin bir yara aldın.'' (Sayfa: 187)

*

''Yaşın önemi yok. Onun sevgilisiyim. Öğrenmek istediğiniz başka şey var mı.?''

''Evet. Bunu zaten biliyordum. Onu seviyor musunuz.?''

Lucas kapıyı açıyor. ''Bu sözcüğün anlamını bilmiyorum. Kimse de bilmiyor.'' (Sayfa: 198)

*

''Lukas, şuna inanıyorum ki bütün insanlar dünyaya en azından bir kitap yazabilmek için gelmiştir, başka bir şey için değil. İster sıradan ister çok özel olsun, önemi yok, yazmayan kişi yitik insandır, iz bırakmadan gelip geçer.'' (Sayfa: 206)

*

ÜÇÜNCÜ YALAN:

*

''En hüzünlü kitaplardan bile daha hüzünlü hayatlar vardır.'' (Sayfa: 267)

*

''Durmadan kendini sorgulamak, gerçeği bilmekten daha zor.'' (Sayfa: 343)